Geïllustreerde Flora van Nederland

Het thema van de 83ste Boekenweek is Natuur. Van 10 tot en met 18 maart bloggen de Drentse boswachters over hun favoriete boek. Met vandaag: boswachter Hans Kruk verklaart de liefde aan de Geïllustreerde Flora van Nederland, ook bekend als de HHT.

Uit de grote hoeveelheid natuurboeken die in mijn bibliotheek staan is het lastig een favoriet te kiezen. Of boekenblog de juiste benaming is voor dit stukje, betwijfel ik nog. Misschien is het eerder een liefdesverklaring! Met een aantal boeken heb ik een speciale band. Eén titel is heel bijzonder.

HHT, zegt u dat iets? Wie is opgegroeid met de dikke Flora van Heimans, Heinsius en Thijsse, voluit de Geïllustreerde Flora van Nederland, zal deze afkorting direct herkennen. In oblong formaat (liggend), een vuistdik 1.242 pagina’s tellend boekwerk dat je beslist niet over het hoofd ziet. Het is dan ook niet echt een handzame veldgids in de moderne betekenis van het woord. Het is desondanks een heerlijk boek, dat mij vroeger vergezelde op mijn lange struintochten door de bossen, over de heide en langs de oevers van het Oude Diepje. En wij gingen niet op excursie, nee wij gingen botaniseren. Languit in het gras, loep in je hand, brandende zon op je rug, zoemende insecten overal en doorgaan tot je er bij in slaap viel.

Prachtige illustraties

Wat de HHT zo fijn maakte, waren de bijzondere illustraties, zowel voor de determinaties als achterin het boek. De bandvorming of fasciatie van de paardenbloem, of de fraaie pentekening van de doodshoofdzweefvlieg en de pelorische bloemen bij het vingerhoedskruid. Ik las het haast als een roman. Dan heb ik het nog niet over de terminologie: Verklaring der tekens en afkortingen op pagina 1, of de lijst met de verklaring van wetenschappelijke soortnamen. Eén cursieve letter daar waar de klemtoon lag in de uitspraak van de Latijnse naam: Alisma plantago-aquatica (Grote waterweegbree). Wat een genot!

In die tijd maakte ik met de HHT een herbarium voor school. Sommige van mijn klasgenoten maakten zich daar gemakkelijk van af. Paardenbloem, perzikkruid, kleefkruid en esdoorn. Slordig platgedrukt en gedroogd en met plakband in een té klein schrift geplakt. Soms klopten zelfs de determinaties niet, voor mij niet te begrijpen: hoe kan je aan zó iets belangrijks als een goed herbarium zó weinig aandacht besteden?

Zeer zeldzaam

De afkorting ZZZ had bijkans een magische uitwerking op mij: zeer zeldzaam! Wanneer ik een exemplaar vond met deze kwalificatie sloeg mijn hart over. Een gelegenheid kan ik mij goed herinneren. Het was in Dartmoor, Zuidwest Engeland. Op de uitgestrekte moors had ik op een helling langs een ruig heideveld een exemplaar gevonden van het geslacht Wahlenbergia, het klimopklokje. De HHT zegt op pagina 971 over de verspreiding het volgende: ‘Vroeger in Twente, wel in België. ZZZ.’ Stel je voor: dat fijne, tere klokje, komt niet meer in Nederland voor. Dat hij in dat deel van het Verenigd Koninkrijk meer voorkwam, bleek toen ik hem trots aan mijn Engelse buurman toonde: “Oh, that’s the Ivy leaved bellflower”, sprak hij achteloos, waarmee het klokje een beetje minder speciaal werd. Maar, nog steeds had ik een ZZZ in handen.

Ontrouw met De Heukels

Toen trad de ontrouw in. Na enkele jaren onbekommerd determineren gebeurde het onvermijdelijke: een concurrent diende zich aan. De Heukels, achttiende druk uit 1975, was in één keer hét determineerwerkje dat elke natuurvorser moest gebruiken om ook wetenschappelijk verantwoord onze flora op naam te brengen. Deze overstap heeft mij enige moeite gekost, het voelde als overspel. Voor vijftien gulden nam ik een tweedehands exemplaar over van een goede vriend. Hij vond het determineren in de Heukels te technisch, ik wilde graag mee in het echte wetenschappelijke speurwerk.

Oude liefde roest niet

Soms kom ik in een antiquariaat een oude HHT tegen. Hij voelt fijn dik, even ruiken tussen het grauwe papier. Een gedroogd bloemetje en verspreid een potloodaantekening. Hier en daar een roestvlekje en gele verkleuringen aan de paginaranden. Sinds de eerste uitgave in 1899 zijn er meer dan één miljoen exemplaren van gedrukt.

Eén ding kan ik u verzekeren, deze oude liefde roest niet!

Heimans, Heinsius en Thijsse’s geïllustreerde flora van Nederland, België en Luxemburg en aangrenzend Duitsland en Frankrijk, door H.W. Heinsius, J. Mennema, Jacobus Pieter Thijsse, ISBN 9024918030