Onlangs woonde ik een lezing bij van Drs. Paul Hille, over het vroegste leven. Het ging over wezens uit de Ediacara-periode. Ik zag in een hoog tempo een scala aan plaatjes voorbij komen met fossielen gevonden uit die periode. Het waren de meest vreemd gevormde zeedieren, nu slechts als overgebleven afdruk op de oude zeebodem. Paleontologen poogden met wisselende successen de soorten te tekenen. Elke soort heeft in onze huidige tijd een prachtige naam gekregen. Echter, vele soorten zijn omgeven met raadsels en onduidelijkheden.

De Ediacara periode

Over de levenswijze is weinig bekend. Soms is zelfs niet bekend of het een plant of dier is geweest. “We weten het niet”: zei dhr. Hille dan. Het betreft een ongelooflijke lange tijd geleden (630 tot 542 miljoen jaren). Wij komen als mensheid net om de hoek kijken, wel begrijpelijk dat het niet meevalt deze vreemdsoortige fauna te beschrijven met slechts de overgebleven afdrukken van enkele uiterlijke kenmerken. De Ediacara-fauna was aan het begin van het Cambrium vrijwel geheel uitgestorven.

Bij een foto van een van de uitgestorven zeedieren Parvancorina minchami moest ik die middag denken aan de Valkruidmineermot. De naam geeft al enige duidelijkheid: het gaat over Valkruid en een mot, oftewel een nachtvlinder.

Valkruid

Het Valkruid (Arnica montana) ook wel Wolverlei genoemd is een bij veel mensen sterk tot de verbeelding sprekende plantensoort; enerzijds vanwege zijn fraaie bloemen en anderzijds vanwege de geneeskrachtige werking die er aan wordt toegeschreven. De wonderlijke heilzame werking van arnicazalf kent iedereen. Valkruid is een typische soort van kruidenrijke heides en heischrale graslanden. Vanouds was Valkruid tamelijk algemeen, de laatste tijd zeer sterk achteruit gegaan.

Valkruidmineermot

De Valkruidmineermot (Digitivalva arnicella) is een zeer zeldzame Nederlandse microvlindersoort die buiten Drenthe nergens anders meer in ons land voorkomt. Vroeger kwam deze vlinder samen met het Valkruid over een groot deel van Nederland voor. Anno 2017 staat de soort op het punt van uitsterven. De Valkruidmineermot leeft alleen op Valkruid en geen enkele andere plantensoort. De relatie tussen beide is duidelijk.

De Valkruidmineermot behoort tot een groep microvlinders die als gevolg van hun levenswijze onder de naam “Bladmineerders” bekend staan. Het eitje wordt op of in de gastheer (waardplant) gelegd waarna de jonge rupsjes/larven zich een weg door de beide opperhuiden van het blad eten en daar een tijdje leven. De gang die hierbij wordt gemaakt noemt men een bladmijn. Elke mineerder heeft zijn eigen kenmerkende mijnvorm. In het geval van de Valkruidmineermot is de bladmijn een aanvankelijk smalle, zich later verbredende gang in het blad. Afijn, zo dwaalden mijn gedachten enigszins af tijdens de lezing. Ik zag een gelijkenis…

Beheer

Behalve de aanwezigheid van de waardplant is het voor de vlinder ook zeer belangrijk hoe de planten en zijn omgeving beheerd worden. Valkruid zelf heeft baat bij branden en maaien. Gebeurt dit in augustus/september dan wordt een groot deel van de rupsen, die dan in de bladeren zitten gedood. De planten kunnen dan wel meer licht krijgen en hergroeien, maar de vlinderpopulatie heeft dan een enorme opduvel gekregen. Bij achterstallig beheer worden de valkruid planten juist overgroeid en kwijnen weg om uiteindelijk te verdwijnen. En daarmee ook de valkruidmineermot.

Laatste vliegplek

Dit jaar zijn alle locaties met Valkruid in Drenthe bezocht door een mineerdeskundige. Slechts op één plek, een locatie bij Gasselte is aanwezigheid van de vlinder nog vastgesteld aan de hand van de herkenbare mijnen. En even voor de duidelijkheid: dit is de enige plek in Nederland! Een alarmerende situatie, als we niets doen is het binnenkort voor deze soort gedaan in Nederland.

Er zijn waarschijnlijk weinig mensen die zich hier druk om maken. Vermoedelijk hebben slechts enkelen het vlindertje ooit gezien (ik ook niet). En dan nog: het is geen aaibare en opvallende soort. De pagina over deze soort bij Wikipedia ziet er opvallend leeg uit, als het gaat om informatie over deze vlinder. Zonder tromgeroffel en met geringe aandacht knijpt deze soort er straks stilletjes tussenuit.

Met het lezen van dit blog is de eerste stap gezet: aandacht voor de Valkruidmineermot. En dankzij Google, internet blijft het blogje hopelijk lang bewaard. Zodat over een kleine 100.000 jaar, mocht de mensheid er nog zijn, een paleontoloog of wie dan ook een boeiend betoog kan houden over de levenswijze van de Valkruidmineermot en zijn gastheer.

 Pauline Arends Boswachter Ecologie.