In 2015 kwam in Engeland the Field Guide to the Bees of Great Britain and Ireland uit van Steven Falk. Eindelijk een gedegen boek om bijen mee te determineren en bomvol met informatie over 275 soorten solitaire bijen. Onlangs is er een Nederlandse vertaling verschenen en is het boek aangepast met een overzicht van onze bijensoorten (Veldgids Bijen voor Nederland en Vlaanderen) . Eerst ging het Engelse boek mee het veld in, deze is inmiddels verbannen naar de boekenkast met de komst van de Nederlandse uitgave.

Al langer ben ik bezig met het bestuderen van mieren, zweefvliegen, wolzwevers, roofvliegen en vele andere fascinerende insecten die ik in het veld ontmoet. Naar bijen keek ik wel, reuze interessant, maar met het uitblijven  van een goede veldgids ontbrak de verdere verdieping.

Het gaat mij namelijk niet alleen om het op  naam brengen van het insect. Eigenlijk komen daarna pas de vragen: wat is de relatie met de omgeving, wat zijn de waard- en voedselplanten, van welke nestgelegenheid maken ze gebruik, hoe ziet hun levenscyclus er uit, enzovoort.  Maar al te vaak merk ik dat mensen snel genoegen nemen met een naam bij een dier en daarmee tevreden zijn. Prima natuurlijk, maar ook een beetje jammer, want in de natuur zijn vele interessante relaties en schakels. Meer kennis betekent waarschijnlijk ook een betere bescherming,  En dat is voor diverse soortgroepen in de huidige tijd hard nodig.

De afgelopen tijd ben ik op allerlei bloemrijke plekjes in het Hart van Drenthe bepakt en bezakt met veldgids, fototoestel, vangnet, thee, loepjes en potjes op zoek gegaan naar bijen. Niet op werkdagen, dan is het veel te druk. Voor insecten moet je de tijd nemen, een hele dag rondhangen op een paar vierkante meter is het betere werk.

Een van de bijen die ik met behulp van de veldgids  al snel op naam kon brengen was de wormkruidbij. Een prachtig elegant klein bijtje dat graag boerenwormkruid bezoekt. Ervaring opgedaan met de zweefvliegen, is het een kwestie van de bij vangen, om vervolgens een korte tijd in een glazen buisje te verblijven. Ingeklemd tussen watten,  zodat ik met een loep rustig kan kijken naar allerlei kenmerken.

In het Hart van Drenthe laten we bomen die na een storm zijn omgewaaid bewust liggen.  Het liggende dode hout en de rechtopstaande boomwortels zorgen voor een compleet nieuw leven. Naast vogels, wezels, muizen die er nieuwe nestplekken vinden, bomen en struiken die ontkiemen in de open geslagen kale bodem, zien we in wortelkluiten enorme aantallen nestplekken van bijen, zweefvliegen en soorten die hierop parasiteren.

Ook de al eerder genoemde wormkruidbij mag graag nestelen in die wortelkluiten en dat doen ze vaak in grote dichtheden. Niet alle kluiten zijn trouwens geschikt voor bijen en zweefvliegen kwam ik achter. Het zonnetje moet de kluit verwarmen en natuurlijk  moet er wel nectar en stuifmeel voorhanden zijn in de directe omgeving. Nou ja, dit bedoel ik eigenlijk, met het op naam brengen van een soort, wordt het steeds leuker.

En dat alles met dank aan De Bijengids. Hij is bedoeld voor een breed publiek, van beginneling tot bijendeskundige. Het lezen van de inleiding is al zeer de moeite waard. Echter de beginneling moet nog wel een stapje terug doen. Hoe onderscheid je een bij van een zweefvlieg? Wat is een wespbij? Is een bijvlieg een bij of een vlieg?  En dan zijn er ook nog diverse bijenimitators. Een uitdaging dus om heel goed te kijken.

Komt het op determineren aan van de bijen, dan is het wel eerst schrikken en slikken met ingewikkelde termen als: tergieten, scutellum, coxa, ader 2m-cu en submarginale cellen. Dat is echt iets voor de doorzetters. Maar met behulp van een loep, ga je pas goed zien hoe ongelooflijk mooi en ingenieus een bij is. En ter afsluiting lijkt de vraag in de titel van dit stuk de gemakkelijkste, maar het is de moeilijkste: is de bij een man of een vrouw?  Probeer het maar eens uit te dokteren in het veld. Succes en vooral ook heel veel plezier.

Boswachter ecologie Pauline Arends