Door boswachter Erik Bloeming (collega van Jans in het Bargerveen en omstreken).
Vorig jaar, 2016, was m’n 25e jaar als vrijwilliger ‘broedvogelinventarisatie’ in het zuidoostelijk deel van het hoogveengebied Bargerveen (het Schoonebeekerveld). Al die tijd hield ik mijn waarnemingen bij in een reeks van 21 notitieboekjes. Handige info voor een blog. Echter… vat maar eens die tientallen hoogtepunten uit 25 jaar samen. Daarom een blog in twee delen. Lees hier deel 1 over hoogtepunten 1 t/m 4!

Nummer 5 – steltkluut en grijze wouw

Notitieboekje nummer 9 (tussen 30 december 1999 en 2 april 2001) vertelt: “14 mei 2000. Tijdens 7^e ronde SVO, Steltkluut, 3 ex., aankomend vliegend vanuit Z en neerstrijkend fouragerend ± 08.30 uur, 2^e waarneming voor mij in Nederland!”. Ik zie me gewoon weer staan; tussen de berkopslag op die smalle veenrichel ten westen van het Kielstuk, ook natte natuur. De overgebleven richel zou eigenlijk gebruikt worden om de ontwateringsgreppels aan beide zijden ervan te dichten, na het afvoeren van de laatste turfjes. Door kades aan te leggen op de ‘kopse kanten’ is de richel uiteindelijk blijven staan en geeft nog een doorgang tussen beide plassen. Het was weer zo’n mooie ochtend zoals op de foto hierboven. Opeens kwamen ze langs vliegen en streken neer. Drie steltkluten met belachelijk lange poten, maar toch zo elegant. Mijn eerste waarneming ooit was 5 stuks op afstand, ook in het Bargerveen ergens in het Amsterdamscheveld. Maar deze drie werden even deel van me. Zo dichtbij. En ik bestond niet. Prachtig.

Minder anoniem maar zeker ook een top-10 moment was in datzelfde jaar 2000 de spectaculaire waarneming van collega Marten van een grijze wouw. Een prachtige, vrij kleine zwartwit gekleurde roofvogel. Pas de vierde voor Nederland. Precies twee maand na de steltkluten, op 14 juni 2000, belde Erwin Goudbeek en tipte me erover. Direct in de auto vanaf Emmen naar het noordoostelijke deel van het Bargerveen gescheurd. Hij was gezien in het Meerstalblok, voor het eerst op 4 juni. Tegen de schemering was ik op de kade. Telescoop neerzetten, korte blik over de halfdode berken in de ruige pijpenstrovlakte: yes, direct raak! Die wouw is enkele maanden aanwezig gebleven daar. De lokale economie van Zwartemeer profiteerde er zelfs van: “Nu bij ons: broodje grijze wouw, €3,50”, stond wekenlang op het reclamebord van de snacktent!

Nummer 6 – geoorde futen

Niet alleen een top-10 moment, maar eigenlijk is dit prachtige fuutje voor mij, sinds de vernatting van het Amsterdamscheveld en het Schoonebeekerveld, het tweede paradepaardje van het Bargerveen geworden, na de grauwe klauwier. Met de komst van de kokmeeuwen kwamen ook de geoorde futen. En elke telronde brengt die eerste geoorde van het jaar weer een gemoedelijk gevoel. Prachtig broedkleed, lekker actief, volop roepend. En slim; ze zoeken de kokmeeuwkolonies op om hun eigen nestje tussen (en soms zelf tegen) dat van meeuwen te maken. Dat biedt bescherming, zonder enige notie, tegen predatoren als kraaien en roofvogels. Ik heb vaak gezien dat zo’n geoorde fuut nadat de kokmeeuwen opvlogen, snel de eieren even bedekte met plantenresten, uit het zicht, ook voor de meeuwen, en dan snel onderdook. Even na terugkeer van de meeuwen op de nesten kwam ook het fuutje weer terug naar het nest. Een topjaar was 2006. Ik telde toen tussen slechts enkele meeuwenkolonies 83 broedparen in het oostelijke deel van m’n telgebied, met enkele kolonies van 10-15 nestjes vlak bij elkaar. In het hele Bargerveen waren dat er toen 166. Misschien dat die aantallen terugkomen na de inrichting van natte randzones en terugkeer van veel broedende kokmeeuwen?

Nummer 7 – blauwborst
Een prachtige zangvogel die in heel veel van de 21 notitieboekjes wordt vermeld. Ze zijn gelukkig niet meer zeldzaam. Ook na het natter worden van het Schoonebeekerveld kwamen ze, meer en meer. Vaak vroeg in het voorjaar, nog voor dat het blad aan de berk zit, zijn ze op hun best. Heel fanatiek wordt er dan gezongen en gebaltst. Niet alleen tegen soortgenoten maar ook tegen die ‘rare vogel’ die jaarlijks een paar keer langs komt lopen en ze ‘aanstipt’. Dat zijn de mooiste momenten en voor mij enigszins symbolisch voor de echte start van een nieuw broedseizoen (alhoewel, die eerste tjiftjaf…). Op de bijna 300 hectare telde ik in 2013 maarliefst 73 territoria.

In het hele Bargerveen zitten inmiddels al ruim 250 paar. Op de onderstaande ‘stippenkaart’ van de 58 paar in 2016 is goed te zien dat de blauwborst de randzones van nat naar droger prefereert.

Nummer 8 – kraanvogel
Notieboekje nummer 19: “24-04-2014 tijdens telronde SVO-oost, kraanvogel, 1 waakse vogel, tot op 50 meter niet opvliegend en schijn-fouragerend”. Dat was toen even spannend. Later vloog de vogel gewoon weg, bleek dus wel fit te zijn. Inmiddels op diverse plekken in Nederland weer broedend en dus lijkt het een kwestie van tijd dat ook het Bargerveen bezet wordt door deze supervogels. 2014 bracht verder geen broedverdachte waarnemingen meer. 2015 ook niet, behalve wat doortrek. Maar 2016-telseizoen bracht 1, mogelijk zelf 2 kraanvogelparen in de boeken. Territoriaal en vele maanden aanwezig. Helaas hebben we nog geen jongen of nesten aangetroffen. Wellicht komend seizoen deze topper terug?

Nummer 9 – die jaarlijkse voedselexplosie
De roodhalsfuut, grijze wouw en vele andere zeldzame soorten zijn allen mooie, soms zelfs ‘once in a lifetime’ waarnemingen. Ik denk dat elke vogelaar en broedvogelteller in zijn of haar telgebied ook ieder jaar terugkerende hoogtepunten beleeft. Dat zal per gebied, biotoop, jaargetijde verschillen. Voor mij is zo’n moment in het Bargerveen de paar dagen, soms weken, dat er een explosie aan minuscuul leven uit het water opstijgt en de nodige aandacht trekt. Afhankelijk van de (water) temperatuur gebeurt dat vanaf eind april tot verder in mei, soms heel even. De larven van eendagsvliegen, haften en libellen vliegen dan massaal uit. Het veen lijkt van afstand soms in de brand te staan. Vooral de waterputten in het Amsterdamscheveld en Schoonebeekerveld trekken dan plotsklaps enorme aantallen vogels die zich tegoed doen aan de vliegende proteïnen.

Dus time je bezoek goed komend voorjaar, en wellicht kun jij dan ook iets dergelijks noteren, zoals ik destijds in boekje nummer 10: “ 31-05-2003, Aveld, baggerveld 5zuid, ter plekke 11 witwangsterns, ruim 20 zwarte sterns en vele visdieven”. Of in boekje nummer 14: “22-04-2007, Aveld, ca. 300 dwergmeeuwen ter plekke, deels in broedkleed”, en in het zelfde boekje: “20-05-2007, Aveld, 12 witvleugelsterns ter plekke. Juweeltjes!”.

Nummer 10 – de absolute aantallen
Eigenlijk is elk jaar weer het enorme aantal vogels, verdeelt over vele tientallen soorten, die het 300 hectare grote deel van het Bargerveen weet te vinden en te benutten, een hoogtepunt op zich. In mijn 25 telseizoenen leverde dit stuk Schoonebeekerveld-oost, volgens het Broedvogel Monitoring Project (opgezet door SOVON als landelijke leidraad voor broedvogelinventarisaties), dertigduizenddriehonderdzesenzestig (30.366) territoria op van in totaal honderdveertien (114) broedvogelsoorten! Een uniek stukje herstellend hoogveen.

Kortom, prachtig en waardevol die ‘oude notitieboekjes’ van vogelaars. Blijf vooral noteren. Tikkend of schrijvend!

Boswachter Erik Bloeming