Roderwolde – Mijn aandacht werd vanmorgen getrokken door het gebrul van kikkers uit een naast gelegen sloot, terwijl ik over een pas gemaaid hooiland liep vlakbij het Groot Waal binnen het natuur- en waterbergingsgebied de Onlanden. Sinds afgelopen oktober werk ik als boswachter in de Kop van Drenthe en was nog niet eerder op deze plek binnen de Onlanden geweest. Ik liep in de richting van het gebrul en was meteen blij verrast met wat ik daar aantrof. Dit had overigens niets te maken met de kikkers. Mijn oog viel namelijk op een geel ‘vliegend tapijt’. Dit ‘vliegend tapijt’ boven de sloot werd gevormd door de bloemen van de Grote boterbloem (Ranunculus lingua).

Kwelwater
De aanwezigheid van Grote boterbloem binnen dit gebied zegt o.a. dat er kwelwater aanwezig is.

Kwelwater is grondwater wat op de lagere delen in het landschap ‘onder druk’ uit de grond komt stromen. Deze druk wordt veroorzaakt doordat het betreffende water hogerop in het landschap in de bodem is gedrongen. Daar waar het kwelwater uit de bodem komt wordt het een kwelgebied of ook wel kwelzone genoemd. Binnen Nederland zijn en worden, de van nature voorkomende kwelzones, vaak verstoord door bijvoorbeeld het aanleggen van drainage of het graven van (diepe) sloten. Daarom liggen de huidige kwelzones in Nederland vooral langs slootranden.

Kwelwater heeft over het algemeen een bijzondere kwaliteit en zorgt dan ook vaak voor bijzondere plantengroei zoals de Grote boterbloem. De samenstelling van het kwelwater is afhankelijk van de bodem(lagen) waarmee het water in contact komt tijdens zijn ondergrondse reis. Daarnaast speelt de tijdsduur, hoelang het water ondergronds verblijft, een belangrijke rol. Kwelwater kan zich namelijk ontwikkelen over een korte afstanden van bijvoorbeeld een paar meters tot vele kilometers.

Als je nog nooit kwelwater hebt gezien, kan ik me voorstellen dat je denkt dat het verontreinigd water is. Tijdens de ondergrondse reis lossen in de bodem aanwezige mineralen op, zoals ijzer. Dit ijzer wordt door bacteriën omgezet in een flinterdun, metaalglanzend vliesje, dat op olie lijkt. Als je met je vinger door het vlies prikt zal je merken dat het vlies in stukjes uit elkaar valt. Dit zal bij een olievlies nooit gebeuren. Als je goed kijkt naar onderstaande foto dan kun je de plekken herkennen waar ik het vlies heb doorgeprikt.

Ik loop nog een tijdje langs de sloot, om te genieten van het ‘vliegend tapijt’. Door mijn aanwezigheid zie ik nog enkele kikkers wegschieten, vanuit de begroeiing op de slootkant, het water in. Ze zijn zo snel dat ik ze niet eens kan herkennen.

Kwelindicator
Nadat ik het gele tapijt had gefotografeerd, had ik het vermoeden dat ik nog meer kwelwater gebonden planten kon tegenkomen. Mijn vermoedens werden al gauw bevestigd en trof ik Waterviolier (Hottonia palustris) aan. Waterviolier is net als Grote boterbloem een zogeheten ‘kwelindicator’. Dat is een plant die aangeeft dat op een bepaalde plaats kwelwater aanwezig is.

Vervolgens trof ik ook nog lidsteng (Hippuris vulgaris) aan. Lidsteng is ook een soort die net als Grote boterbloem en Waterviolier profiteert van het aanwezige kwelwater. Als iemand mij vroeger had verteld dat dit kattenstaart hete had ik het ook geloofd, nu weet ik wel beter! Maar zeg nu zelf het lijken toch net kattenstaarten…;-)

Albert Broekman, boswachter in de Kop van Drenthe