Bialowieza (of Bialowieca) in Polen en Wit-Rusland staat bekend als het laatste relict van de eens uitgestrekte laaglandoerbossen in Centraal Europa. Het is ook het laatste gebied waar de Laagland-wisent (Bison bonasus) in het wild voorkomt.

Het Poolse deel van het bos is 63.000 hectare groot en overschrijdt de grenzen van Rusland, Litouwen en Belarus. Een deel van het bos, het Nationaal Park Bialowieza (5.000 hectare) is streng beschermd en kan alleen maar met een gids worden bezocht. Al bijna 70 jaar zijn hier natuurlijke processen gaande, zonder menselijk invloed. Er spelen zich complete voedselketens af met grote grazers als wisent, eland en edelhert en grote vleeseters als wolf, lynx en otter. Het gebied staat uiteraard op de lijst van natuurlijk Werelderfgoed van Unesco, net als onze Waddenzee.

Waar is de beuk
Wat maakt dit oude bos nu zo bijzonder? Het bestaat uit een mozaïek van verschillende boomsoorten met een mix aan leeftijden: van gigantisch oude bomen tot jonge bomen en zaailingen. Er is veel dood hout in alle stadia aanwezig. Wetenschappers onderscheiden zeven stadia van fases met dood hout. Elke fase heeft zijn eigen bijbehorende specialisten. Bepaalde paddestoelen en keversoorten komen alleen nog maar in Bialowieza voor, dankzij deze stadia.Een groot deel van het oerbos behoort tot het Linde-, eiken- en haagbeukentype. Naar de voor ons bekende beuk (Fagus sylvatica) moet je lang zoeken. Deze groeit niet in Noordoost Polen, maar is een Westelijke soort. Het blad van de beuk is zuur en verteerd slecht. Daarentegen is het blad van de haagbeuk (Carpinus betulus) snel verteerbaar, nutrientrijk en zodoende belangrijk voedsel voor het bodemleven. De bodem van het oude bos is vrijwel ongestoord, lemig, vochtig en vruchtbaar. En daar profiteren vele kruidachtige planten van. In het voorjaar is de bosbodem een palet aan kleuren.

Menselijke invloed
Noordoost Polen is lang een dun bevolkt gebied geweest. Het is een grensgebied met door de tijd wisselende culturen en religies, met oorlogen tot gevolg. Vreemd genoeg is dit een van de redenen waardoor het oerbos van Bialowieza behouden is gebleven. Daarnaast diende het bos voor veel Koningen en Tsaren als jachtgebied. Vanaf de 15^e  eeuw stond het al onder bescherming.

Periodes van intensief menselijk gebruik lieten wel hun littekens achter: Tsaar Alexander de Tweede beschermde de wisent als jachttrofee, door alle beren, wolven en lynxen dood te schieten. Met als gevolg een verstoord ecosysteem. De grootste verstoring in het natuurlijk bossysteem in de vorige eeuw heeft plaatsgevonden ten tijde van de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Bomen werden gekapt en infrastructuur aangelegd om het hout te transporteren. Dieren werden bejaagd om de troepen van eten te voorzien. De laatste wisent werd geschoten en de eland bijna uitgeroeid.

Geuren en kleuren
Ruik dit bos, benadrukte Hans Hasper toen we opnames gingen maken in het streng beschermde reservaat voor de tweede special van ROEG! (uitgezonden op zaterdag 11 juni 2016, RTV Drenthe) in Polen. Ik ken de geuren van ‘mijn’ eigen boswachterij Hooghalen in het Hart van Drenthe, loop er dagelijks in rond. Dit bos rook anders, voller, intenser. Een mengeling van rottend hout, vocht, daslook, zoet, parfum en mosgeuren snoof ik op. Een heel andere manier van beleven. Ik raakte niet uitgekeken op wat ik allemaal zag en eigenlijk wilde ik het liefst alleen het bos inlopen en niet nadenken over de opnames. Kon natuurlijk niet en bovendien hield de gids ons goed in de gaten: niet van de paden af.

Ik moest wel denken aan een stukje wat ik gelezen had in de crossbill guide van North- east Poland: I‘m lost in a forest… all alone.

Het gaat over onze eeuwenlange angst voor (donkere) bossen. Wat veroorzaakt dit? Kort samengevat is het vermoeden dat wij als zintuig hoofdzakelijk onze ogen gebruiken. In het bos zijn deze niet bruikbaar, bosdieren vertrouwen juist op reuk en gehoor. De mens houdt daarom meer van een halfopen landschap met diepte, waar zicht van belang is.

Het gevoel van I am lost kan ik me in Bialowieza zeker voorstellen. Maar in ons Drents-Friese Wold en Hart van Drenthe zijn er ook van die geheimzinnige plekjes. En dan weet ik dat we op de goede weg zijn…

Boswachter Pauline Arends

PS: Mijn dank voor het maken van deze twee specials gaat uit naar het volledige ROEG!-team: presentator Joris Barske, regisseur Jan Dijk, cameraman Peter en Polen-deskundige Hans Hasper

http://www.youtube.com/watch?v=coMNkylysq0