In 2005 toonde het Rotterdamse Museum Boijmans Van Beuningen voor het eerst de mega-installatie Notion motion van de Deens-IJslandse kunstenaar Oláfur Eliasson. Het kunstwerk werd aan het museum geschonken (door de Han Nefkens Foundation) op voorwaarde dat het een keer in de vijf jaar te zien zal zijn. Hoe het museum precies telt is niet helemaal duidelijk, maar Notion motion staat er weer en dat is een belevenis.Het kunstwerk beslaat de hele bovenverdieping van een museumvleugel en bestaat uit drie delen. Bij binnenkomst van de eerste schemerige zaal moest ik denken aan de avondstemming die je wel aan het strand kunt hebben met een eindeloos afwisselend zilveren lijnenspel op het water. Bij Eliasson staat niks vast. Wanneer er meer bezoekers de ruimte betreden, wordt het helderder. Op de achterwand verschijnen elkaar beconcurrerende lichtgolven. Wat blijkt? Via een mechaniek dat onder de houten vloer is aangebracht breng je in een gigantische bak die in eerste instantie niet te zien is, water in beweging. Die rimpelingen worden met een sterke lamp van achter geprojecteerd op een semitransparant doek, en dat is wat je bij binnenkomst ziet. Eliasson kiest ervoor de illusie -die wonderschoon is – te doorbreken. Je mag achter de theaterwand kijken en hij laat je zien hoe de truc in elkaar steekt. Het geheim is dat er geen geheim is.In de tweede ruimte staat een langwerpige bak water met aan weerszijden een plankier. Het gebeurt regelmatig dat iemand zijn wandeltochtje voortzet in het water. Dat is niet de bedoeling. Ook hier veroorzaken jouw voetstappen ‘ondergronds’ rimpelingen in het water, die worden door een smalle spleet, in de ruimte ernaast geprojecteerd. Met een stap maak je een zweepslag van licht die een maximale uitslag bereikt en weer uitdooft. Ook hier: andere deelnemers interfereren met jouw patroon.
In de derde ruimte heb je als bezoeker geen invloed op het kunstwerk. In een bak water ligt in het midden een spons die middels een touw en een katrolletje opgetakeld wordt. Het waterstraaltje en tenslotte alleen nog maar wat druppels die er dan uitsijpelen brengen het water in beroering. De reflectie van die patronen is op de achterwand te zien. Na een korte tijd plonst de spons weer in het water, ligt stil, en de voorstelling begint opnieuw. Het is een verblijf in een geheimzinnige grot en natuurkundig experiment ineen. Je wil je er helemaal in onderdompelen.Eliasson heeft in interviews vaker verteld dat hij de bezoeker bewust wil maken van het feit dat hij of zij waarnemer is. Vandaar ook dat hij zijn installaties niet tot perfecte illusies maakt. De kunstenaar breekt in bij zijn eigen werk en zegt: besef wat er gebeurt. Toch vraag ik me af of hij slaagt in zijn opzet. Zeker daar in die derde ruimte. Ik ga zo op in het gebodene, dat ik niet bezig ben met ‘(de)constructies van het waarnemen’. Alsof je voor het eerst sinds lange tijd de zee weer ziet, en ermee samenvalt.

Bovenste foto: Carine van Steen, waarvoor dank.