De Verenigde Naties hebben 21 juni, de langste dag op het Noordelijk halfrond, uitgeroepen tot International Day of Yoga. Dat is een rechtstreeks gevolg van een oproep die de Indiase minister-president Narendra Modi deed voor de negenenzestigste algemene vergadering van de Verenigde Naties, in 2014. Het voorstel om een yogadag in te stellen is door 175 lidstaten bekrachtigd -een record. Modi zei over yoga: “It’s a way to discover the sense of oneness with yourself, the world and nature” en in zijn tekst op de site van de U.N. zegt secretaris-generaal Ban Ki-Moon dat inachtneming van yogadag onderstreept hoe belangrijk gezond leven is voor het realiseren van de Sustainable Development Goals.
Gezondheid, natuur, duurzaamheid, die gaan er allemaal op vooruit dankzij yoga? Veel bewijs is er niet voor. En het mag best bijzonder heten dat een manier van in het leven staan uit India het tot ‘een dag’ schopt. Ik ben helemaal voor maar ik kan me best indenken dat sommige mensen de wenkbrauwen fronsen.
Al eind negentiende eeuw maakte een Westerse elite kennis met yoga. Maar een eerste grote golf was er pas vanaf de late jaren zestig. Yoga hoorde toen bij een alternatieve levensstijl. Opnieuw Beginnen (1973) van de fransman Jacques Massacrier is een soort handboek voor de moderne mens van toen, het wijst hem en haar de weg terug naar de natuur. Naast yoga (“volgens sommigen zouden aan een natuurramp ontsnapte zeelieden [Atlantis?] in India aan wal zijn gegaan en daar hun kennis hebben overgebracht”), veel aandacht voor zelfvoorzienendheid: “leeg de hygiënische emmer elke ochtend op de mestvaalt” en “gebruik tandpasta van aubergines, zeezout en klei.” Reuze sympathiek allemaal, maar ook begrijpelijk dat het bij alternatief gebleven is.
Nu is yoga voor iedereen. Het wordt als sport beoefend, als therapie toegepast en gezien als weg naar spirituele verdieping. Er zijn talloze varianten, soms volledig conform Indiase tradities, soms sterk omgevormd en bijvoorbeeld louter gericht op het bereiken van een schoonheidsideaal.
Het woord ‘yoga’ komt uit het Sanskriet en betekent juk. Oorspronkelijk ging de beoefening van yoga om de eenwording met het goddelijke, maar het beeld van het juk wordt nu ook gebruikt om de vereniging of balans van lichaam en geest aan te duiden. Hét klassieke geschrift over yoga wordt gevormd door de 196 soetra’s van Patanjali, vermoedelijk in de tweede eeuw voor Christus opgeschreven. Hij heeft het over ‘het beheersen van de geest, zodat deze geen enkele vorm aanneemt’. Dat lees ik als: pas als het ego zwijgt, kan al het andere er ook zijn, of dat nou om de medemens, de natuur of het universum gaat. Kijk maar: jouw geest kwettert de hele dag door, wil voortdurend iets, oordeelt constant. Stel dat die geest eens rustig zou zijn! Dan hoef je ook niets op te leggen aan de wereld, is er geen behoefte te veel te nemen of strijd aan te gaan. En minstens zo belangrijk: je bent in het moment. Want als die stem ergens op teert, dan zijn het wel zorgen en wensen uit het verleden of voor de toekomst, zolang het maar niet nu is. Daardoor mis je in feite wat er echt ís.
Wordt de geest stil (of ‘beheers’ je hem -wat ik een wat heftige formulering vind) met een been in je nek? Dat zou best kunnen, maar zo’n yogahouding (āsana) is volgens Patanjali maar een van de geledingen binnen een achtvoudig pad -waartoe ook, van essentieel belang, het betrachten van geweldloosheid behoort. Het zo veel mogelijk afzien van geweld neemt de yogi ook serieus bij zijn ontmoetingen met fellow creatures, volgens de meeste geschriften mag geen enkel ‘voelend wezen’ gekwetst worden.
Een van de allergrootste yogadocenten is de Nederlandse Dona Holleman. En ja, zij kan inderdaad in een ongelofelijke flow alle poses uitvoeren. Juist zij zegt heel relativerend dat lichamelijke yoga een middel is, en dat moet je ook weer los kunnen laten anders wordt het een soort monomaan gymmen en mis je waar het om gaat. Holleman: Every leaf that falls, is a teacher. Every bird that flies, is a teacher.

Foto: Katja van Nus, waarvoor dank.