In mijn tijd (…) was het een happening als er een nieuw prentenboek uitkwam. In de schoolbibliotheek stonden gewoon de sprookjes van de Comtesse de Ségur waar al generaties kinderen mee opgegroeid waren. Zelden kwam er iets nieuws bij. En toen was er ineens Jörg Müller! Van hem kregen we: De bulldozer schuift verder of de verandering van het landschap. Dat was niet eens zozeer een boek, als wel een map met daarin zeven prenten. Op de eerste plaat is het 1953 en zien we een roze huisje dat in een landelijke groene omgeving staat. Op de laatste is het 1972 en is de idylle veranderd in een industriegebied. Jan Terlouw schreef er een tekst bij: “Jörg Müller laat zien wat een verwrongen idee we hebben over wat vooruitgang is.” Ik weet niet of er onderzoek naar gedaan is, maar volgens mij beïnvloeden prentenboeken uit de vroege jeugd je meer dan films later. Ik zie een lijn van de prenten van Müller naar mijn werk bij Staatsbosbeheer nu.
Wat mij opvalt sinds ik dit blog schrijf en de boel een beetje bijhoud: hoe ontzettend veel goede prentenboeken er verschijnen en hoe vaak het daarin over natuur gaat. De toon is minder apocalyptisch, kinderen worden vooral aangesproken op de ontdekkingen die je kunt doen buiten, maar zaken worden wel bij hun naam genoemd. Zo ook in de schitterende uitgave van de Pool Piotr Socha: Het Bijenboek.
Dat is een joekel van een prentenboek, met teksten van Wojciech Grajkowski, en alles komt voorbij: de fysionomie van de bij, de geschiedenis van de imkerij, communicatie tussen bijen, voortplanting en ook de grote bijensterfte van de laatste jaren.
Omdat de voortplanting van bijen, en trouwens ook van tal van andere insecten, in het verborgene plaatsvindt, was het lang een raadsel waar bijen vandaan komen. Al sinds de Grieken dacht men dat ze uit kadavers ‘ontstonden’. Nu is het ook een wonderlijk verhaal, hoe bijen aan hun nageslacht komen. Een bijenkoningin (in dit boek consequent ‘moer’ genoemd) “heeft maar één taak en die is nakomelingen op de wereld zetten. Haar entourage ontfermt zich over de rest. Dat is een groep werkbijen die niet van haar zijde wijken, haar voeden en schoonmaken. Ze likken ook de koninginnenstof die door haar wordt afgescheiden op en verspreiden die door het hele nest. Deze stof zorgt ervoor dat de werkbijen, hoewel ze vrouwtjes zijn, geen eitjes kunnen leggen. Hierdoor is de positie van de moer verzekerd. Wanneer de moer de volwassen leeftijd heeft bereikt, verlaat ze het nest voor haar bruidsvlucht. Gelokt door de geur van de koninginnenstof gaan de darren haar achterna. Alleen de snelste, sterkste mannetjes kunnen haar bijhouden, paren met haar in de lucht en geven hierbij hun zaad af. Zodra de dar de moer bevrucht heeft, sterft hij. De moer verzamelt zaadcellen van nog meer darren. Ze moet er zoveel mogelijk opslaan in haar achterlijf. Vervolgens keert ze terug naar het nest en doet de rest van haar leven niets anders dan eitjes leggen.” En dan gaat het voort met het verhaal over een nieuwe moer…Uitweidingen en terzijdes in Het bijenboek zijn minstens zo interessant als de hoofdtekst. Ze maken duidelijk hoe sterk de bij, en vooral zijn honing, met onze cultuur verbonden is -waarschijnlijk al sinds de vroegste oertijd, maar een van de oudste afbeeldingen van het oogsten van wilde honing is zo’n 10.000 jaar oud. Hij bevindt zich in de Spinnengrot (op Fuerteventura) en toont een ‘jager’, een hand al in het bijennest, in de ander een tas voor de buit. Vijf gigantische bijen zwermen om hem heen.
Hoe rijk dit boek is, blijkt wanneer er uitgelegd wordt hoe de raatstructuur van een bijennest de inspiratie vormt voor industrieel ontwerpers en architecten. Leer je er ook nog bij dat de natuur veel meer bouwoplossingen biedt: Ingenieur Eiffel gebruikte voor de constructie van zijn beroemde toren wiskundige modellen die gemaakt waren op basis van de bundels van botweefsel in het menselijk dijbeen.
En oh ja; “Zaai veldbloemen en kruiden, plaats een bijenhotel en vraag je ouders om het gras niet te kort te maaien…”

Het Bijenboek, met illustraties  van Piotr Socha en teksten van Wojciech Grajkowski (vertaling Greet Pauwelijn). Lannoo, Tielt 2016