Toen ik nog naar The Flintstones keek, ergens diep in de jaren zeventig van de vorige eeuw, was het een schok om te leren dat dinosauriërs en mensen nooit tegelijkertijd op aarde rondliepen. Ik wist wel dat die reuzenreptielen er al lang niet meer waren, maar ik had bedacht dat wij de herinnering aan de dieren hadden doorgegeven in sprookjes en dat we zo aan draken kwamen. Dat klopte dus niet. Maar waar komt dat mythische dier, de draak dan wel vandaan?De wikipediapagina over draken is best goed en ik bezoek ook de drakententoonstelling in het Limburgs Museum in Venlo. Een klip en klaar antwoord is er niet, de draak is al zo lang in onze cultuur dat je niet zomaar kunt zeggen wanneer hij ‘bedacht’ is. Hoeft ook niet, zo’n open begin past bij de draak, zeker omdat hij in het Christendom staat voor heidendom, wildernis, het onbeschaafde. Kortom zaken uit een onbestemde voortijd. De draak, die is pas oer.
In het museum zie ik een schilderij van Hein Froonen, het toont de burgerij van Maastricht die tijdens carnaval door de straten danst. Een gigantische draak loert over het plein. Wat hebben die mensen in ’s hemelsnaam de stad ingehaald, denk ik even.Draak en slang hebben alles met elkaar te maken. In ons woord ‘draak’ zie je het Latijnse draco en het Griekse drakoon terug. Die woorden sloegen op zowel echte slangen als op de slangachtige wonderwezens die de oude wereld bevolkten. Je tooien met een dreigende drakenkop is de eigen moed laten zien en de vijand angst aanjagen. Dat zien we terug op schilden (al in de Ilias) en bij Romeinse vaandeldragers: een draconarius droeg een stok met een gapende drakenkop (de draco). Vikingschepen hadden vaak een drakenkop op de steven, om het kwaad op de zeeroute te verdrijven. Talloze steden, families, kastelen en landen laten een drakenvlag zien: ‘wij zijn onbevreesd’.
In het Christendom wordt de draak de verpersoonlijking van het kwaad. Dat kwam misschien door de associatie van de slang met de draak; vanaf Genesis staat het dier voor onze verleiding en val. Vanaf de zesde eeuw wordt dat specifieker: Paus Gregorius formuleert een lijst met zeven zonden, overtredingen van de regels van God: ijdelheid, hebzucht, lust, jaloezie, gulzigheid, woede en luiheid. De arme draak krijgt zeven koppen die voor zeven zonden staan.
Een draak tem je niet, je doodt hem. Zo staan tal van heiligen afgebeeld. De beroemdste is Sint Joris, die in het jaar 300 in Cappadocië een draak doodde die een koningsdochter wilde verslinden. De draak is het symbool van het heidendom, het oude geloof. Tijdens de kerstening van Europa krijgt de draak een complex aan betekenissen: hij vertegenwoordigt het ongebreidelde in de mens zelf én geeft het gevaar aan dat loert in de wildernis, waar de beschavende hand van de mens nog geen invloed heeft.
Op verschillende plaatsen worden drakenspelen opgevoerd, bijvoorbeeld in het Limburgse Beesel, dat het draaksteken kent. Dat is een fraaie traditie maar vooral theater. In het Belgische Bergen (Mons) gaat het er heftiger aan toe. De beelden doen mij aan rituelen uit Zuid-Europa en zelfs India denken. Dat komt door de overgave van de betrokkenen en die is, zo zullen velen denken, zelf zo heidens als de pest. Het jaarlijks ritueel doden van de draak betekent ook een verbintenis in de tijd. Volgend jaar leeft de draak weer.[youtube https://www.youtube.com/watch?v=RXLI81Pka_g]
De Bergense Ducasse bestaat uit twee delen: een processie met de reliekkist van Sint Waltrudis en een verbeelding van het gevecht van Sint Joris en de draak. De Ducasse vindt sinds de veertiende eeuw plaats op Drievuldigheidszondag (de eerste zondag na Pinksteren). De strijd gaat in essentie tussen goed en kwaad. De draak of Doudou maakt een cirkelgang, tegen de klok in (zoals de duivel alles tegengesteld doet). Hij wordt gedragen door de Witte Mannen en zijn staart wordt ondersteund door de Wilde Mannen. Met zijn staart slaat hij in het publiek, dat er een stukje van probeert te bemachtigen. Dat betekent namelijk een jaar geluk. Sint Joris, bijgestaan door de Chinchins (‘paardenmannen’, maar hun ‘rijdieren’ zijn van koeienhuiden), gaat in gevecht. De draak wordt gedood met het derde schot uit het pistool van de heilige. 

Bovenste afbeelding: detail uit ‘Sint Joris toont de gedode draak aan Maria en Kind’ door Jan van Cleef, 1693.