Op Elswout lijkt de tijd stil te staan. Je gaat het poortgebouw door, en je bent in een andere wereld. Weg van haast en drukte. Je past je eigen tempo wat aan; in de statige lanen wandel je heel anders dan op de smalle bospaden met wanden van mos naast je. Maar toch. Tempus fugit, de tijd vliedt en laat zijn sporen achter, ook op Elswout.
Een beetje zielig schuilt al jaren onder een plastic afdekzeil een van de vele ‘huisjes’ waar deze buitenplaats in Overveen beroemd om is. Sommige van die ‘huisjes’ zijn echte folly’s, zoals het beroemde Ka-buur. Dat is een beschilderd schot waarop je een woninkje ziet met een vrouw in de deur. Een rand echt riet suggereert een heel dak. Vroeger werden deze voor-de-gek-houderijen wel ‘fabriekjes’ (maaksels) genoemd, maar de Engelse term heeft nu de overhand. Op Elswout staan ook ‘gewone’ theekoepels, een kluizenaarshut, een blokhut in de hertenkamp en een ‘faisanterie’. Er is een Zwitserse Brug, en ooit waren er ook nog een grot en een tempel. Kortom het is een landschap waarin je als wandelaar heel wat kunt beleven. Er zijn ’toneelen’ voor je gemaakt, de ene keer ter vermaak, de andere keer om je ‘zonden te overdenken’ of je in een vroeger arcadië te wanen.Het ‘huisje’ dat nu echt op is, en hersteld moet worden, is wel Borski’s boshut genoemd, maar de officiële naam in het monumentenregister is ‘Tuinhuis in de Kamp’. Het staat een beetje buiten de route die de meeste bezoekers nemen. En het heeft iets geheimzinnigs, zo’n verblijf in het beukenbos. Er is niet zoveel bekend over de boshut. Hij is van rond 1850, maar de boswachter en ik vermoeden wel dat hij al vaker is opgelapt. Hij had zo uit Van Laar’s Magazijn van tuin-siera(a)den kunnen komen. Dat is een voorbeeldenboek, vanaf 1802 uitgegeven in 24 katernen, met daarin talloze zitjes, huisjes, ‘versierselen’ en nog veel meer waarmee ‘den nijveren Nederlander’ zijn groen kon verfraaien ten einde ‘van den arbeid te kunnen verpoozen’. Van Laar’s was heel populair in de negentiende eeuw en beleefde vier herdrukken. Schrijver Gijsbert Van Laar nam veel over uit Duitse boeken, maar wat hem voor ogen stond was toch vooral ‘internationaal’. Het succes van het Magazijn zorgde ervoor dat tal van Nederlandse tuinen en parken een Russisch, Noors, Zwitsers of vooral Engels gedeelte kregen.
Vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw was dat helemaal de mode: een Engelse tuin, of als je de ruimte had, een landschapspark. Bijna geen enkele buitenplaats ‘ontsnapte’ aan de nieuwe stijl. Was die eerst volledig symmetrisch ingericht, met het huis als een grandioos centraal punt, onder invloed van de Engelsen ging het er allemaal natuurlijker uitzien: grote open weides met her en der een boomgroep, loom meanderende waterpartijen, slingerende paden die steeds een verrassende blik op het huis of de omgeving bieden. Elswout was een van de eerste plaatsen waar de landschapsstijl ‘uitgerold’ werd, waarbij handig gebruikt gemaakt is van het natuurlijk reliëf van de duinen. Vanaf 1805 zouden drie generaties van het immens rijke geslacht Borski Elswout verfraaien. Een groot deel van de landschappelijke aanleg was al gereed. Maar ik kan me zo voorstellen dat Willem Borski II (1799-1881) er nog wel een huisje bij wilde hebben.
De vele ingrepen, aanvullingen en toevoegsels van eigenaren en bewoners maken Elswout tot het sprookje dat het nu is. En al die onderdelen zijn het waard om te behouden. Veel doen we zelf, maar voor het opknappen van Borski’s boshut hebben we jullie hulp nodig. Check de site : www.crowdfundingvoornatuur.nl/boshut.
Doneer naar vermogen. Er is uiteraard een kleine beloning maar ga vooral kijken -de plek geeft je zoveel terug.

Naschrift: op 20 mei werd bekend dat de crowdfundactie een succes is. Wat is het fijn om die betrokkenheid te voelen. Wij gaan aan de slag.