In 1986 kreeg de Britse prins Philip, toenmalig voorzitter van het Wereld Natuur Fonds, het voor elkaar om leiders van de vijf grootste religies bijeen te brengen. Die belangrijke ontmoeting vond plaats in Assisi. De hooggeplaatsten werden welkom geheten door de monnik Serrini die wees op de waardigheid van de natuur. Na afloop van deze top brachten vertegenwoordigers van het Boeddhisme, Christendom, Hindoeïsme, Jodendom en Islam verklaringen uit waarin vanuit hun geloofsovertuigingen en leerstellingen een respectvolle omgang met de natuur werd bepleit.
Het is niet vreemd dat deze bijeenkomst plaatsvond in Assisi: het is de stad van de heilige Franciscus (1181/82-1226). Die kennen velen ook buiten de Katholieke kerk omdat zijn sterfdag, vier oktober, in 1929 uitgeroepen werd tot Werelddierendag.
Van Sint Franciscus bestaat een ‘officiële’ levensbeschrijving, de Legenda maior van Bonaventura uit 1263. Die legt vooral de nadruk op de mystiek van de stichter van de Franciscaner orde (ook Minderbroeders genoemd). Maar om de goede man hangen tal van andere verhalen heen die in de veertiende eeuw werden opgetekend in de Fioretti (Bloempjes). In de negentiende en twintigste eeuw verschuift de aandacht steeds meer naar Franciscus als dierenvriend. Van hem wordt verteld dat hij geen worm zou vertrappen en dat hij weigerde paard te rijden omdat hij het dier niet wilde knechten. Franciscus predikte in het open veld, sliep in rotsspleten en bad ’s nachts alleen in het woud. Heel bekend is zijn vogelpreek, waarin hij de dieren, die onweerstaanbaar door hem werden aangetrokken, maande tot dankbaarheid jegens hun schepper. Pas nadat Franciscus de vogels had gezegend, vlogen ze weer op.
Op de tentoonstelling die nu in het Utrechtse Museum Catharijneconvent te zien is, toont samensteller Henk van Os de prachtige oudste afbeelding van de vogelpreek die we kennen, uit circa 1230.
De beroemdste scène uit het leven van Franciscus is het moment waarop hij de stigmata (wondtekenen) ontvangt van een engel, die volgens de Legenda de gekruisigde Christus zelf is. (Dat leidt vaak tot een wat onrustig plaatje met een engel die de kruiswonden moet toebrengen -met stralen – en tegelijkertijd een kruis moet torsen). Maar volgens diezelfde Legenda vond het wonderlijke gebeuren, waarbij Franciscus een tweede Christus werd, plaats in de bossen op de berg La Verna. In de loop van de tijd, en zeker sinds de zestiende eeuw, zal het landschap een steeds belangrijkere rol krijgen in de verbeelding van de stigmatisatie. Sommige prenten lijken wel een zoekplaatje: zoveel rotsformaties en knoestige boompartijen dat je de figuren even ontgaan. Dat punt uit het leven van Franciscus vormt, net als bijvoorbeeld ‘de rust van de Heilige Familie tijdens de vlucht naar Egypte’, een belangrijk thema voor schilders om los te gaan met het landschap. Het weergeven van een bijbels of historisch tafereel, zelfs als dat relatief klein gebeurde, verhoogde de status van het schilderij of ander kunstwerk, terwijl de maker toch met die heerlijke natuur aan de gang kon. Van Os toont een kleed uit de vroege zeventiende eeuw, het bos is zo fijn daar wil je wel in vertoeven. Dat komt, legt Van Os uit, omdat de stigmatisatie een hernieuwing is van Christus’ kruisdood -en daarmee een herinnering dat de zondeval vergoed is. De natuur hier is als in het paradijs, dat in de hemel weer toegankelijk is voor de mens.
Je kunt makkelijk in een theologische dwaaltuin terechtkomen met al die officiële leringen. Maar wat Franciscus mij zegt: er is vreugde in de schepping. Kijk, buiten bloesemt het!

Meer Franciscus:
Een paus van deze wereld
HSFTW 118
Dé wolf bestaat niet