Zet er een uitroepteken achter en je hebt een toverspreuk van Harry Potter: Batrachochytrium salamandrivorans. Het klinkt of die iets vreselijks aanricht, en dat is ook zo, maar het gaat hier niet om een magische formule maar om de naam van een schimmel, afgekort Bsal.
In Nederland werd in 2010 voor het eerst Bsal waargenomen. De schimmel kwam voor onder de populatie van de vuursalamander in het Zuid-Limburgse Bunderbos. Bsal vreet de huid van de salamander weg waardoor het dier sterft. In drie jaar tijd was meer dan 99 procent van de Nederlandse vuursalamanders uitgestorven. Een klein aantal werd weggevangen en overleeft in quarantaine -in de hoop dat we ze ooit terug kunnen plaatsen. Dat moet je niet te snel doen, omdat we nog niet heel veel weten over de schimmel. Misschien overleeft hij wel heel lang in de grond? Nestelt hij zich ook in nabijgelegen gebieden en vindt hij zijn weg opnieuw naar het bos via waterstromen? Verspreiden mensen hem, bijvoorbeeld onder hun schoenen, en bestaat er voortdurend gevaar voor nieuwe besmettingen?Onderzoek was hard nodig. In een eerste deel daarvan, dat tussen 2010 en 2016 plaatsvond, is al een en ander duidelijk geworden maar er blijven belangrijke vragen open. Onder de internationale groep wetenschappers die aan het werk toog, is Annemarieke Spitzen van Stichting RAVON die er alles aan doet meer over de ziekte te weten te komen -met natuurlijk als doel verspreiding te voorkomen.
Inmiddels is bekend dat de schimmel hoogstwaarschijnlijk via de handel in Aziatische salamanders naar onze streken is gekomen. De onderzoekers nemen Bsal nu waar in een gebied van zo’n tienduizend vierkante kilometer dat zich uitstrekt van de provincie Antwerpen tot in de Eifel. De schimmel treft ook de kleine watersalamander, en er is grote zorg ontstaan over wat hij kan aanrichten bij andere soorten. Zo leven in de Alpen en de Pyreneeën salamanders die alleen daar voorkomen. Extinction is forever. Nieuw onderzoek moet uitwijzen of er een direct verband bestaat tussen de verschillende gebieden waar de ziekte uitbrak.
Staatsbosbeheer, hoor ik van adviseur terreinbeheer Freek van Westreenen, kan niet actief heel veel doen, gewoon omdat de schimmel in de natuur niet te bestrijden is. (In het lab kan de salamander wel geholpen worden, door de temperatuur te verhogen en de dieren te behandelen met een medicijnencocktail). In de stem van Freek klinkt de terechte ergernis (maar eigenlijk is dat verdriet) door over het onverantwoord gesjouw met planten en dieren dat zo vaak de oorzaak is van ellende. Evenementen in het Bunderbos zijn afgelast, bezoekers wordt gemaand op de paden te blijven en wie voor werk daar toch vanaf moet, dient zijn schoeisel te ontsmetten. In het Bunderbos bevinden zich talloze bronnen en beekjes -die geven het bos zijn sprookjesachtige uiterlijk en zijn (ik weiger nog ‘waren’ te schrijven) ideale plekken voor de vuursalamander om eieren af te zetten. Het water is afkomstig van een hoger gelegen plateau en is soms ernstig vervuild met meststoffen uit de landbouw. Er is wel gesuggereerd dat die de salamanders verzwakten waardoor de schimmel kon toeslaan. Het is geen troost maar dat klopt niet. Ook in schone delen verdween de vuursalamander.
Zelf iets doen? Dat kan door RAVON te steunen. Heel veel hangt immers af van onderzoek -op de site vind je ook andere info hoe je daaraan mee kunt werken. Het lijkt overbodig te melden, maar dat is het helaas niet: ga vooral niet op zoek naar de dieren. En er is hoop: in de gemeente Meerssen is recent een gezonde populatie ondekt!

Met veel dank aan Annemarieke Spitzen.