De tweehonderdste hsftw! Ik neem er de tijd voor. (Geen zin om te lezen? Kijk de documentaire. Die is waanzinnig goed en Frans de Waal komt langs).
Ergens rond het midden van de jaren negentig van de vorige eeuw benaderde  The Nature Conservancy de Amerikaanse schrijfster Annie Proulx. De organisatie wilde graag een korte literaire bijdrage van haar voor een verhalenbundel. Proulx wilde wel meewerken mits zij toestemming kreeg een aantal dagen te verblijven in een natuurgebied in Wyoming. Dat mocht, en zo kreeg The Nature Conservancy haar verhaal en de auteur het idee om meer verhalen te schrijven die zich afspelen in het rauwe Wyoming. In 1999 verscheen Close Range, Wyoming Stories. Een verhaal hieruit werd wereldberoemd omdat het verfilmd is: Brokeback Mountain. Film en verhaal liggen ongelofelijk dicht bij elkaar. Dialogen zijn letterlijk overgenomen van Proulx en regisseur Ang Lee doet recht aan de landschapsbeschrijvingen uit het boek. Tot zelfs een scène aan toe waarin de hoeven van het paard lichtjes wegzakken is het mos en je de aarde ruikt. Lee vertaalt Proulx’s natuurlyriek in hele sterke beelden. Maar zij geeft hem dan ook wel wat om mee te werken: “Ennis, riding against the wind back to the sheep in the treacherous, drunken light, thought he’d never had such a good time, felt he could paw the white out of the moon.” Het doek vult zich met oeroude dennenbossen, kuddes schapen, kolkende rivieren, paarse zonsondergangen.[youtube https://www.youtube.com/watch?v=uMPaZif99wU]Het verhaal van Brokeback Mountain is eenvoudig: in 1963 ontmoeten Ennis del Mar en Jack Twist elkaar. Ze hadden zich ingeschreven bij Farm and Ranch Employment om een seizoen lang schapen te weiden in de bergen, op land van de Forest Service. (Vonden wij natuurlijk heel leuk dat die naam in de film vertaald werd met Staatsbosbeheer). Het was de bedoeling dat ze zouden opsplitsen: een hoeder overnacht bij de schapen om ze tegen roofdieren te beschermen, de ander blijft in het kamp bij het vuur. In plaats daarvan vinden Ennis en Jack elkaar en ontstaat een van de mooiste liefdes uit de filmgeschiedenis. Als het schapenseizoen is afgelopen, gaan ze uiteen. Elk een eigen leven met vrouw en kinderen. En twintig jaar lang geheime ontmoetingen waarin de twee, onder het mom van samen jagen of vissen, hun Brokebacktijd opnieuw beleven. Daar komt een einde aan wanneer Jack sterft. “Een ongeluk”, maar Ennis weet: vermoord om wie hij was.
De film maakte veel los -zo werd Proulx bedolven onder de scenario’s waarin het verhaal wel goed afloopt. En er werd (en wordt) gepraat over homosexualiteit. Waarbij het vaak meteen al aan het begin van het gesprek mis gaat omdat het onderwerp wordt benaderd als een afwijking van de norm. Dat is op twee manieren fout: ‘afwijking’ heeft de connotatie van ‘niet voldoen aan’ (maar het ís gewoon, en hoeft nergens aan te voldoen) en de norm stellen is gebeurd op basis van aannames, is ten diepste nergens op gegrond.
Vorige week zag ik Brokeback Mountain weer op groot doek in het kader van ‘psychoanalyse en film’. Bij het nagesprek schrok ik me een aap. Lieve mensen hoor, die psychoanalytici, maar pas sinds de jaren tachtig (van de vorige eeuw!) laten zij homosexuelen tot hun opleiding toe. Voor die tijd werd homosexualiteit gezien als een ‘stoornis in de oedipale ontwikkeling’. Dat je het gefabuleer van Freud durft over te nemen om te oordelen over anderen. Brrrrr. Snel weg daar.
In de meer reguliere psychiatrie wordt gebruik gemaakt van het Diagnostisch en Statistisch Handboek van Psychische Stoornissen, in het Engels afgekort tot DSM. In 1952 verscheen DSM I, daarin was homosexualiteit opgenomen als geestelijke stoornis. In de jaren zeventig schaften de makers van het boek (van de American Psychiatric Association) die term voor homosexualiteit af en in DSM III, uit 1980, wordt het dan ook niet meer als zodanig vermeld. In 2014 bleek echter uit Brits onderzoek dat één op de zes psychiaters homosexualiteit nog steeds beschouwd als een ziekte. In Nederland reageerde minister Edith Schippers gelukkig nuchter: “homosexualiteit is geen psychiatrische stoornis.” Toch denk ik even aan de geweldige Trudy Dehue die voortdurend waarschuwt tegen de pathologisering van normaal menselijk gedrag.
Wie iets over homosexualiteit wil zeggen met de Bijbel in de hand, krijgt het knap lastig. Gewoon omdat het echt waar is dat de ene Bijbelse uitspraak weerlegd kan worden met de andere. Er zijn een handvol passages in het heilige boek waarin het over homosexualiteit gaat. Vaak hoor je dat het God een gruwel is, gebaseerd op Leviticus 18 vers 22 (“Bij een manspersoon zult gij niet liggen…”). Die regel maakt deel uit van 613 wetten voor het volk van Israël. Wie doorleest komt vanzelf bij het Nieuwe Testament uit waarin op meerdere plaatsen staat dat met de komst van Christus de oude wet eindigt. Gelovigen vatten dat nogal verschillend op, maar voor ‘praktiserend’ homosexuele Christenen -een contradictio in terminis volgens de orthodoxie -is dat een bevrijding. (Meer lezen over de andere Bijbelpassages kan bij Matthew Vines).
Ik denk dat het heel bewust is, dat Annie Proulx de liefdesscènes uit Brokeback Mountain in de niet oordelende natuur heeft geplaatst. Dat is nog wat anders dan zeggen ‘homosexualiteit komt in de natuur voor, dus het is goed’. Of omgekeerd: ‘alles in de natuur is gericht op voortplanting, homosexualiteit is dat niet, dus is het fout’. Bij deze drogredeneringen is er slechts sprake van een geprojecteerde maatstaf. En zo lust ik er nog wel een paar. Homosexualiteit ís. Daar hoeft niks normatiefs achteraan te komen.
Dat betekent niet dat we niet naar de natuur kunnen kijken om te zien hoe zaken daar gaan.[youtube https://www.youtube.com/watch?v=oYdcvRe7ox8]