Toen Hans Memling zo rond 1480 zijn kolonie Kraanvogels schilderde, deed hij dat niet, of niet alleen, omdat die dieren zo mooi zijn. Zo’n schilderij uit de Noordelijke Renaissance is als een intellectuele legpuzzel op te vatten en werkelijk al het afgebeelde is betekenisdrager. Van de Kraanvogels wordt verteld dat wanneer ze gaan slapen ze een kring vormen rond hun koning. Sommige vogels houden de wacht. Die moeten scherp blijven. Een poot trekken zij op en daarin houden ze een steen. Mochten ze indommelen dan verzwakt hun greep en de steen valt met een plons in het water waardoor ze wakker worden. De Kraanvogels symboliseren zo de waakzaamheid. De scène met de dieren staat op de achterkant van twee zijluiken afgebeeld. Als het tryptiek (drieluik) gesloten is, zie je dus de vogels -een eerste aanwijzing hoe het schilderij te lezen.
Er zijn natuurlijk veel meer vogels die als symbool gebruikt worden in de kunst. Denk aan de Heilige Geest die weergegeven wordt in de vorm van een Duif. Of aan de Pelikaan die met zijn snavel in zijn borst prikt om zijn jongen met zijn bloed te voeden, en zo staat voor Christus die met de kruisdood zichzelf gaf voor de mensheid. Het Puttertje wordt vaak afgebeeld in de hand van het kindje Jezus. Het vogeltje, dat zich voedt met de zaden van distels, wordt geassocieerd met de doornenkroon en wijst dus vooruit naar het lijden van Christus.
In de popmuziek wemelt het van de vogels die voor vrijheid staan, van Lynyrd Skynyrds Free Bird tot Nelly Furtado’s I‘m like a bird. De vlucht van de Arend is misschien nog wel het sterkste beeld van vrijheid dat we kennen. In 2004 was ik in Sanjay Gandhi National Park, bij Mumbai. Ik zat er stil op een hoge rots en een Indische Zwarte Arend vloog boven me. Dat duurde heel lang. En ik wist dat het dier mij gezien had. Er was contact -wat dat verder ook betekenen mag. Maar er is iets bijzonders aan vogels die jou waarnemen zonder weg te vliegen. Dat kan je trouwens ook gewoon in de tuin gebeuren. Ooit schreef ik, nadat een merel mij heel lang bekeken had, ‘het is alsof de hele natuur jou ziet’.[youtube https://www.youtube.com/watch?v=qdoSy4ROZpg]
Terug naar die vrijheid. In 1978 bracht Abba het nummer Eagle uit. De oorspronkelijke videoclip is niet zo opwindend. Maar op Youtube plakte iemand materiaal van de BBC en een Amerikaanse filmmaatschappij aan elkaar en het resultaat is geweldig. Vogelaars kunnen losgaan met het determineren. Maar vergeet niet mee te vliegen.