Documentairemaakster Clem Gardener heeft een Oscarnominatie op zak voor haar film Palm. Ze besteedde tien jaar aan het vastleggen van de beweging van de legendarische ‘wandelende palm’, Socratea exorrhiza. In time-lapse beelden zien we hoe de boom in een jaar tijd zijn wortels verplaatst om iets meer dan een meter verderop meer licht te vinden. In de versnelde opnames lijkt de palm aarzelend zijn omgeving af te tasten, waar de plek geschikt is, plant hij zijn nieuwe wortels.
Met dit gegeven begint The Seed Collectors van Scarlett Thomas. En op het internet zijn genoeg filmpjes te vinden waarin haar verhaal herhaald wordt.[youtube https://www.youtube.com/watch?v=CsluhSBGFF0&w=420&h=315]Dat doet hij leuk, deze Simon Hart. Maar hij blijkt wel bij de verkeerde palm te staan. Dit is Iriartea deltoidea. Ben ik ineens ‘palmoloog’ geworden dat ik dat zie? Nee, bioloog Gerardo Avolos nam de beleefdheid Hart erop te wijzen in een commentaar dat hij plaatste onder de upload. Avolos, verbonden aan het Center for Sustainable Development Studies in Costa Rica, heeft als specialismen de biomechanica van lianen en lichtadaptatie bij palmen. Hart blijkt meer mis te hebben, zo komen er wel 100 soorten palmen voor in Costa Rica. Maar belangrijker is: de wandelende palm wandelt helemaal niet.
Het is een urban of beter, jungle legend. Er is geen time-lapse opname van de wandelende palm te vinden.
Ik wed dat Thomas dat ook weet, maar het bewust als fictie, noem het ‘speculatieve biologie’, voor haar boek gebruikte. Zo’n ontmaskering door Avalos hoeft ons trouwens niet de ogen te sluiten voor hoe fascinerend elke wortelgroei is. Ik sprak bioloog Piet Schipper en hij vertelde dat het al tijden bekend is dat sommige planten hun groei niet belemmerd zien door ijzeroer in de grond en andere wel. IJzeroer, of moerasijzererts komt in Nederland bij verschillende beekdalen voor. Als het wortelgestel van een plant erop stuit, is het de vraag wat er gebeurt. In sommige gevallen wordt vermoed dat de plant chemische reacties in zijn omgeving teweegbrengt waardoor ijzeroer oplost. Hier gaan biologie en scheikunde hand in hand.
Sinds 2012 onderzoeken biologen en natuurkundigen van de Cornell University en het Thompson Institute for Plant Research ook de natuurkundige aspecten van wortelgroei. Ze werken met Medicago truncatula, een rupsklaver uit het Middellandse Zeegebied waar ik geen Nederlandse naam voor vond. Eerst ontdekten ze dat wanneer de wortel op een harde laag stuit, hij kan vervormen, hij rolt een stukje op tot een flauwe spiraal of helix. Het officiële onderzoeksrapport is mij te moeilijk. Gelukkig gaf een betrokken onderzoeker, Jesse Silverberg, een interview waarin hij uitlegt dat het wiskundig te onderbouwen is hoe de plant door op te krullen meer kracht kan zetten met zijn wortelpunten. En: hoe harder de laag die hij tegenkomt, hoe groter de spiraalvorm wordt.[youtube https://www.youtube.com/watch?v=AwjrHxbcr7A]Vorig jaar ontdekten de onderzoekers dat de rupsklaver wanneer hij in zijn groei een harde laag tegenkomt die onder een schuine hoek geplaatst is, er onmiddellijk een aanpassing plaatsvindt. Alsof hij zijn strategie verandert. De wortel gaat golven of zwiepen. Er moet een nieuwe groeikoers gevonden worden. En de plant blijkt dat voor 90% accuraat te doen. Planten hebben in hun wortelpunten zwaartekrachtsensoren, zo ‘weten’ ze hoe ze naar beneden moeten groeien. Wanneer ‘recht naar onderen’ tekortschiet, blijkt de plant over meer probleemoplossende vermogens te beschikken.
De wetenschappers hopen dat hun ontdekkingen van nut kunnen zijn bij hongerbestrijding in gebieden waar de bodem (vaak door verkeerd gebruik) ongeschikt is geworden voor allerlei gewassen. Het is wel te hopen dat hun onderzoeksresultaten niet leiden tot kostbare patenten. Zoals hun eigen werk al aantoont: natuur is samen-gaan.