Zouden grote architecten naar het werk van bevers hebben gekeken? Volgens de Britse natuurschrijver Jim Crumley zou dat zo maar kunnen. Hij moet aan het werk van bevers denken wanneer hij de beroemde architect Frank Gehry (van onder veel meer het Guggenheim in Bilbao) citeert: “Vloeibare architectuur. Die is als jazz -je improviseert, je werkt samen, je daagt elkaar uit, je maakt iets…” Wie een bever aan het werk ziet -zelden maakt hij direct iets af, hij verkent mogelijkheden, werkt soms iets uit, probeert dingen, snapt de analogie met jazz wel. En ja, het resultaat kun je prima architectuur noemen. Alleen al de burcht, met zijn slimme onderwateringang en luchtschachten. En dan heb ik het nog niet eens over het complete landschap dat hij voor zichzelf inricht door bijvoorbeeld riviertjes af te dammen. (Hij weet daar de waterstand volledig aan zijn eigen behoefte aan te passen). Of over zijn ‘uitvinding’ van gewapend beton (de bever gebruikt modder over ‘vlechtwerken’ van takken om een stevige maar flexibele constructie te maken). En beverarchitectuur is soort van vloeibaar: de boel verandert voortdurend, er is geen permanente bouw. (Bij Gehry, die het woord vloeibaar zo graag in de mond neemt, zou je kunnen zeggen dat zijn gebouwen er wel beweeglijk uitzien, alsof ze aangespoeld zijn, maar dat is natuurlijk niet meer dan een illusie).
Crumley vraagt het zich bij meer architecten af -of ze bevers  bestudeerd hebben. Gehry leeft nog, had ’t ‘m gevraagd, denk ik dan. Verder doet dat er niet zoveel toe, omdat Crumley een schitterend beverboek schreef. In verschillende Europese landen was de bever uitgeroeid door bejaging. Vooral zijn bont was gezocht (van een opgezet exemplaar heb ik het wel eens gevoeld, het is een tweelaagse weldaad) en uit klieren bij zijn anus werd een goedje gewonnen voor geneesmiddelen en parfums. Dat is het beroemde bevergeil. (Het werd gebruikt voor het leerachtige in legendarische geuren als Shalimar van Guerlain, Diorama van Dior en Cuir de Russie van Chanel. Nu wordt het meestal vervangen door synthetische grondstoffen*).
Maar ik dwaal af. Terug naar de levende bever in levend landschap. Crumley oppert dat de bever, vanwege zijn lange afwezigheid in onze streken (in Groot Brittannië op veel plaatsen zo’n vierhonderd jaar) uit ons geheugen is verdwenen. Bij herintroductie moeten we niet denken na vijf jaar alweer alles van de bever te weten. Geeft het eens vijftig jaar, zegt Crumley. Uit onderzoek in gebieden waar de bever wel langer voorkomt, of bij zijn Amerikaanse neven, weten we dat zijn landschapsbouw van grote invloed is op tal van soorten. Zo gedijen jonge zalmen en andere vissen in bevermeren. Wanneer ze migreren blijken dammen, in tegenstelling tot wat vroeger vaak beweerd werd in de visindustrie, geen enkele belemmering te vormen. Niet bij Crumley, maar bij de Zoogdiervereniging, lees ik over vissen die voedsel en schuilplaatsen vinden bij het dode hout dat door de knaagactiviteiten van de bever in het water ligt. Dood hout op het land is geweldig voor insecten, vogels en vleermuizen die van insecten houden enzovoorts. Veertig procent van de biodiversiteit in een bos is afhankelijk van dood hout. Otter en bever leven vaak in dezelfde biotoop. Een otter kraakt weleens een (oude) beverburcht, profiteert van de goede visstand en schijnt ook beverjongen te eten. Daarnaast is het de bever die in strenge winters met zijn harde schedel een wak in het ijs kan stoten. Dat is weer handig voor de otter die zo bij zijn voedsel kan blijven komen. Crumley noemt ook nog ijsvogels die komen vissen in bevermeren. En wanneer een bevermeer verlaten wordt, ontstaat een botanisch paradijs. Geef het de tijd en een moeras vol dode bomen kan veranderen in een soort natte weide, waar misschien wel weer wilg wil groeien. En dan kan het zo maar gebeuren dat een jonge bever ‘denkt’ hier ga ik mijn burcht bouwen. De cirkel is rond. Let wildlife manage wildlife.Als je een held deelt, is het makkelijk vriendjes worden. Crumley geeft meerdere keren aan dat zijn ideeën geënt zijn op die van de Amerikaanse natuurbeschermer en denker Aldo Leopold. Zijn A Sand County Almanac (1949) is het beste wat ik ooit over natuur gelezen heb. Leopold formuleerde een ethiek waarvan het belang niet te overdrijven is, hij ging helemaal tot de kern toen hij schreef: “Iets is goed wanneer het zich richt op de instandhouding van de onderlinge samenhang, de stabiliteit en de schoonheid van de gemeenschap van leven. Iets is verkeerd wanneer het daartegen ingaat.” Waarmee hij maar wilde zeggen dat mens, plant en dier één planeet delen en gebruik maken van dezelfde lucht, dezelfde bodem en hetzelfde water. Er is één stroom van leven en daarin zijn alle onderdelen op talloze wijzen met elkaar verbonden.
Crumley eindigt met een waarschuwing wanneer hij Leopold aanhaalt: “natuurbescherming is nog te vaak een kwestie van pijnverlichting in plaats van daadwerkelijk genezen.” Of moet ik helen zeggen?

*Wie veel meer wil weten over dierlijke geurstoffen die wij gebruiken, klik hier. (Op youtube is ook een filmpje met het slachten van bevers voor de klieren te vinden, maar dat laat ik hier achterwege).

Jim Crumley: Nature’s Architect, the beaver’s return to our wild landscapes. Saraband, Glasgow 2015

Afbeeldingen van boven naar beneden:
-bevers in Almeerderhout (door Thijmen van Heerde)
-beverburcht in de Gelderse Poort (door Jeroen den Hartog)
-knaagsporen aan wilg (door Aaldrik Pot)