Kijk haar! Misschien zie je niet meteen waarom zij zo bijzonder is. Ze is de dochter van een boerenknecht en ze is geschilderd in 1883. Toen was het ongebruikelijk om aan een persoon van zo’n eenvoud, een portret te wijden. En als boeren en hun hulp al werden afgebeeld, dan ging het eigenlijk nooit zuiver om de persoon. Nee, ze waren meestal stoffage in een stadse opvatting over landelijke idylles, of een religieus-sentimenteel symbool van de godsvrucht van simpele zielen. Maar niet dit meisje. Zij is wie ze is, en een schilderij waard. Ik zou haar naam willen weten. Hoe verliep haar leven?
Haar gezicht is vele malen interessanter dan dat van de vele getitelde juffrouwen die zich zo vaak lieten portretteren. Dat komt ook omdat er een uitzonderlijk schilder aan het werk was: James Guthrie (1859-1930). Hij behoorde tot de Glasgow Boys, een los verband van Schotse schilders dat tussen 1870 en 1900 brak met tal van conventies die het culturele leven van Glasgow en Edinburgh voorschreef. Ze werden daarbij geholpen door industriëlen die hun nieuwe geld eens niet gebruikten om het ‘oud geld’ de ogen uit te steken, maar om bijvoorbeeld schilderijen van de Haagse School te kopen of tentoon te stellen. De Boys reisden later veel, maar konden gewoon thuis al kennismaken met de (bijna) realistisch weergegeven Hollandse natuur. Weg met de geparfumeerde landschappen en zoete interieurs van een vorige generatie. De kunstenaars zochten ook geen verheven hooglanden op, zoals toen gebruikelijk was onder Schotse schilders van landschappen.
Het Drents Museum in Assen toont nu een schitterende greep uit de oeuvres van de Glasgow Boys -het waren er zo’n twintig, maar Guthrie springt er wel echt uit. In Assen ontdek ik dat ze ook Franse helden hadden. Vooral Jules Bastien-Lepage werd beschouwd als een heilige. Gelukkig hebben ze zich van hem ook weer niet te veel aan getrokken. Bastien-Lepage had nogal de neiging om figuren te schilderen met zo’n weeë of verwarde blik dat je er helemaal akelig van wordt. En ook bij later werk, wanneer Guthrie bijvoorbeeld onder de indruk raakt van Monet: het wordt er niet beter op. Het lijkt alsof er in een korte periode, waarin ze realistisch schilderden, het beste werk ontstond.Van Guthrie hangt er een appelgaard met een jongen en een meisje. Ze hebben wangen zo rood als het fruit dat ze rapen. De lieflijkheid was eerst wat veel voor me. Maar het museum doet iets wat vaak verzuimd wordt: goede tekstbordjes bij de werken ophangen. Curator Willemijn Lindenhovius wijst me op het knappe van het schilderij. Guthrie speelt een spel met de diagonalen van de bomen, en voert de blik zo de diepte in. Het schilderij gaat over meer dan de kinderen. De wei en het land doen mee.
In Assen zien we ook het rijke buitenleven, met vrouwen die in lange witte jurken tennis spelen op een frisgroene lawn. En er zijn schitterende aquarellen met moestuinen en ganzen.Maar mooist van al is een schilderij van James Paterson uit 1884. Het werk heet Dunglaston, naar de plek in Schotland waar het geschilderd is. Is het hier vroeg in de herfst, met de blaadjes van een boom al op de grond? Of is het laat in de lente, met een boom nog niet in blad? Ik houd het op herfst. Op de reproductie niet te zien, maar tussen de kale takken hangt een zweem roze, dat is zo van dit jaargetijde. Het schilderij is natuurlijk heel knap, met die schuine lijnen en zo, maar er is iets anders waardoor het zo binnenkomt. Dit is Limburg. Een Limburg van vroeger. Dus toch sentiment en nostalgie? Onbeschaamd ja, voor even.

In het Drents Museum is nu ook de tentoonstelling Schildersparadijs Drenthe te zien. Die toont Drenthe door de ogen van grote namen die de provincie eind negentiende eeuw bezochten. En dan naar buiten! Vanuit Assen fiets je zo het gebied van de Drentsche Aa in.