Eeuwenlang zochten kluizenaars de wildernis op. Dat deden ze niet alleen om de wereld te verzaken, of uit boetedoening maar ook om de eigen woestheid onder ogen te zien en te temmen.
Een van de bekendste kluizenaars is Antonius Abt die in de derde eeuw in Egypte leefde. Aangespoord door de regel van Mattheus, “als je volmaakt wil zijn, verkoop dan alles wat je bezit en volg mij”, trok hij de woestijn in. Daar ontmoette hij zijn demonen in de afschuwelijkste visoenen en hij moest er vechten tegen de grootste verleidingen. In de kunstgeschiedeis een geliefd onderwerp, die ‘verzoeking van de H. Antonius’ -dan kon je nog eens los gaan met lust en geweld.
Wildernis en woestenij worden bijna nooit als woestijn afgebeeld. Het beeld dat men honderden jaren lang bij wildernis had, was een dicht woud. Het huis van de mens was er hooguit een grot of een hut. Van heel veel kluizenaars weten we niets, van anderen zijn teksten overgeleverd. Vaak waren kluizenaars namelijk ook als monnik aan een klooster verbonden. Wie te veel afleiding in het kloosterleven ervoer om het leven geheel aan God te wijden, trok, zoals in vroegchristelijke tijden in Egypte, de woestijn in. De literatuur van deze zoekers getuigt van grote spirituele inzichten en is ook nu nog goed leesbaar, om niet te zeggen bruikbaar. Thalassios de Libiër (eind zesde, begin zevende eeuw) schreef:
Love is the only thing
that can bind together God and his creation
and bring about social harmony
Maar terug naar Antonius. Na een lang verblijf in de wildernis ontdekte hij dat hij niet alleen was. Antonius onmoette Sint Paulus van Thebe die al negentig jaar in eenzaamheid in de natuur had doorgebracht. Paulus bevriendde de dieren en werd er gevoed door een raaf die hem elke dag een half brood bracht. (Dat fenomeen kennen we ook uit de bijbel: de profeet Elia werd door God gesommeerd zich bij een kreek te verbergen terwijl een droogte het land teisterde. Hij werd er gevoed door raven die door God gezonden werden. 1Kon.17:2-7).
Antonius en Paulus hadden het reuzegezellig, stel ik me zo voor. Ze besloten bij elkaar te blijven. En dat had Gods zegen: hij zond de twee elke dag, per raafkoerier, een heel brood dat zij dan deelden.Wie op zoek gaat naar een schutspatroon voor de wildernis, vindt genoeg kandidaten. (Voor de natuurbescherming überhaupt, is het uiteraard Sint Franciscus). Maar er blijkt ook een heilige voor de tuin te zijn: Sint Fiacrius. Hij wordt vooral in Frankrijk en Wallonië vereerd. Zijn legende gaat als volgt: Fiacrius, die in de zevende eeuw leefde, was een heremiet in County Kilkenny in Ierland. (Zijn Ierse naam is Fiachra). Hij genoot grote roem als kruidengenezer. Maar, zo vond hij, al die mensen die hem bezochten leiden hem maar af van zijn vita contemplativa. Fiacrius zocht grotere afzondering en vertrok naar Meaux in Frankrijk. Daar verzocht hij de bisschop, St. Faro, om toestemming om in de wouden te verblijven en om grond voor het planten van kruiden en andere gewassen. De bisschop zei hem dat alle land voor hem was dat hij in een dag geploegd zou krijgen. Fiacrius richtte vervolgens zijn staf naar de grond en als vanzelf ontwortelden bomen, struikgewas en onkruiden en ontstonden de ploegvoren als bij een wonder. De bisschop erkende het als het werk van God en Fiacrius kon gaan planten en zaaien. Het schijnt dat hij vooral goed was in het genezen van geslachtsziekten en anale fistels. Hij is dan ook niet alleen de schutspatroon van tuiniers maar ook van lijders aan venerische aandoeningen. Zijn naamdag is een beetje obscuur, maar meestal wordt hij op 30 augustus gevierd. Ben benieuwd hoe die laatste groep het feest aanpakt.
Afbeeldingen:
Albrecht Dürer, De Heilige Antonius bezoekt Paulus de Heremiet, 1504
Raphaël Sadeler I, Sint Fiacrius, zestiende eeuw
Het citaat van Thalassios is uit: The Book of Mystical Chapters, Meditations on the Soul’s Ascent, from the Desert Fathers and Other Early Christian Contemplatives, samengesteld door J.A. McGuckin. Shambala, Boston en Londen 2002