Het idee is niet heel orgineel, de uitvoering ervan wel heel gedegen. De redactie van De Groene Amsterdammer brainstormde een literatuurlijst bij elkaar met intellectuele klassiekers van na de Tweede Wereldoorlog. Geen romans, maar vertogen die zo invloedrijk bleken dat ze inderdaad ons denken veranderden. Zelfs als we ze nooit gelezen hebben. Denk aan alle borrelpraat over zelfzuchtige genen (die ons zouden sturen en definiëren) terwijl geen van de gesprekspartners het boek van Dawkins opengeslagen heeft.
Samensteller Casper Thomas opent zijn inleiding met de grappige vraag ‘wat is een tijdgeest?’. Waarmee hij al aangeeft dat het definiëren daarvan iets schimmigs heeft, de geest ontsnapt je nogal eens. Toch zijn hij en zijn collega’s erin geslaagd om tot een bevredigende lijst te komen van boeken die ‘nieuwe debatten uitlokten, geijkte denkbeelden omverkegelden en nog altijd ijkpunt van het denken vormen’.
Natuurlijk kun je zelf een lijst samenstellen met publicaties waarvan jíj vindt dat ze in het boek hadden moeten staan. Doen! Kunst en spiritualiteit ontbreken bijvoorbeeld geheel. En ik miste Tristes Tropiques van Claude Lévi-Strauss. Toch deed Thomas een hele goede greep. Zonder ze voor te kauwen geeft hij de lezer de mogelijkheid grote dwarsverbanden te zien. Het aloude nature-nurture debat hoeft nergens genoemd te worden om toch aanwezig te zijn als een soort superthema. Simone de Beauvoir kwam in 1949 met haar formule “Je komt niet ter wereld als vrouw, je wordt vrouw”. Daarmee nam ze niet de biologie als haar uitgangspunt maar een onderdrukkende vorm van socialisatie. Bij Richard Dawkins, in 1976, is het juist de natuur die ons bepaalt: “genen willen voortbestaan en gebruiken organismen als instrument hiervoor” en de mens is “een robot-vehikel, geprogrammeerd om blind voortbestaan te dienen van die zelfzuchtige moleculen die we ‘genen’ noemen.” Dawkins past een soort kunstgreep toe door met het woord meme op de proppen te komen. Memen zijn culturele informatie-eenheden die van brein tot brein worden overgedragen en waarmee mensen kennis aan elkaar doorgeven. De nurture-variant van de genen dus en bijvoorbeeld de verklaring voor het (door Dawkins betreurde) succes van religie. De enorme hoeveelheid kritiek (ook uit wetenschappelijke kring) die volgde en tot op de dag van vandaag aanhoudt, laat Thomas liggen. Wel geeft hij aan hoe Dawkins’ ideeën van grote invloed zijn in de digitale wereld en dat ‘onze evolutie steeds meer verweven raakt met die van de technologie die de mens zelf maakt’.
Andere grote thema’s die bij meerdere denkers terugkomen zijn de vrije wil, de vooruitgangsgedachte, de vrije markt en de rol van de media.
Tal van zaken die ook de natuurbescherming raken, en zeker Staatsbosbeheer als uitvoeringsinstantie van het Rijk, komen langs. De kleine overheid en de vrije markt zijn daarvan de belangrijkste. Bij Milton en Rose Friedman krijgen we de grootste voorvechters te zien (zij waren bijvoorbeeld ook tegen nationale parken, lees ik) en bij Naomi Klein wordt beschreven tot wat voor een ellende algehele privatisering en commercialisering leiden.
‘De twintig boeken’ levert wat het belooft: het geeft ‘afsnijweggetjes’ om zonder al te grote inspanning mee te kunnen praten en zet tegelijk aan om zelf zo’n cultuurbepalend boek (weer eens) te lezen. Van  Rachel Carson bijvoorbeeld. Haar Silent Spring (1962), de belangrijkste waarschuwing tegen ongebreideld gebruik van bestrijdingsmiddelen, is onverminderd actueel. En Penguin geeft het terecht uit als Modern Classic.
Ook niet bijster orgineel van mij, maar je kunt natuurlijk nog een vervolg maken. Met ‘de twintig romans’ bijvoorbeeld. Dan kan Ayn Rand (The Fountainhead, 1943 en Atlas Shrugged, 1957) ook op de lijst. En wie nog meer?

De twintig boeken die ons denken veranderden, samengesteld door Casper Thomas. Amsterdam University Press, Amsterdam 2015