[youtube https://www.youtube.com/watch?v=aGyp_adPLxo]
Je ziet en hoort hier de Iraanse Marjan Vahdat. Zij heeft wat je de gave van overdracht kunt noemen: zonder een woord Perzisch te verstaan, krijgt de luisteraar toch een betekenis mee. Ze raakt je in het hart, en daar is geen taal van woorden nodig.
Toch was ik nieuwsgierig naar de tekst die ze voordraagt. Het blijkt dat ze een gedicht van Roemi zingt. Die wordt beschouwd als de grootste mystieke dichter van de Islam en leefde van 1207 tot 1273. Een groot deel van zijn leven bracht hij in Turkije door waar hij Mevlâna genoemd wordt. Zijn zoon, Sultan Valad zou het gedachtengoed van Roemi verder vormgeven in de beroemde Mevlevi orde, die we nu nog kennen van de wervelende derwisjen.
Roemi’s enorme populariteit zou weleens samen kunnen hangen met het gegeven dat je zijn werk op verschillende niveaus kunt lezen. Een gedicht lijkt soms over een geliefde te gaan, maar bij herlezing wordt duidelijk dat het over de liefde voor God gaat. Kijk maar naar wat Marjan Vahdat zingt:
With graceful elegance you walk, O essence of life,
do not walk without me. Through sweet-scented
meadows,  O life of believers, do not walk without me.
Without me, O leaves do not turn, O moon do not shine,
O Earth do not grow. O Time do not pass without me,
O Reason do not learn, O words do not spak, O vision,
do not see, O Spirit do not move.
De mystiek van de Islam, bekend als soefisme, gaat niet zozeer over godsdienst als over de zoektocht naar de grootste waarheid, die, zo zal de meester de leerling kunnen vertellen, gevonden wordt in de liefde voor God.
Maar een soefi kan nooit zomaar een verhaal navertellen en denken dat hij dan klaar is. Hij moet zijn eigen queeste ondernemen. Daarom is er in het soefisme, en bij andere grote mystieke stromingen, zo’n schat aan inzicht aanwezig over hoe de menselijke geest werkt. Alle hoeken en gaten van het denken en voelen zijn onderzocht en er is gekeken naar wat daarachter ligt. Mystiek begint vaak met de constatering dat de mens zijn leven vult met het vermijden van pijn en het najagen van plezier. Er is een onstilbaar verlangen naar telkens meer, er is nooit genoeg. Dat wordt de honger van het dierlijke zelf genoemd en je kunt er volledig door geleefd worden -maar dat is dan wel een leven gevuld met angst en gretigheid. En, stelt het soefisme, ook van afgescheidenheid. Je maakt een koninkrijk van je eigen ik.
Kabir Helminski, een van de beste schrijvers over het soefisme zegt: “Het eenzame, geïsoleerde zelf klopt in zijn angst op vele deuren. Als we het naar de deur van het hart kunnen brengen, weet het, wanneer die deur zich opent, dat het daar nooit weg is geweest. Binnen en buiten worden één. Het hart wordt gezien als de deur naar oneindige intelligentie en leven.”
Dan wordt de afgescheidenheid van het individu opgeheven en is hij integraal deel van het geheel (en de mysticus zou zeggen: en het geheel is in hem). Maar je hoeft geen mysticus te zijn om te zien dat bewust deel uitmaken van het geheel, leidt tot groter besef van de gevolgen van je handelen, denken en voelen. Daardoor treed je de natuur, en eigenlijk de hele wereld, vriendelijker tegemoet.
Voor de soefi is de hele schepping een weerspiegeling van de eigenschappen en wil van God. De gelovige kan naar de samenhang in de natuur kijken en daarin de wil van ar-Razzāq, Hij die in alles voorziet, onderkennen.
Ondertussen denk ik dat het soefisme ook voor anders- of niet-gelovigen van grote waarde is. Juist omdat er zo goed gekeken is naar menselijke drijfveren en naar wat de mens vermag als hij zijn egoïsme achter zich laat.
Helminski maakt meerdere malen duidelijk dat er zoiets bestaat als een ecologie, een omgang van de mens met de natuur, vanuit het hart. Immers, wat zou je van een grenzeloze liefde kunnen uitsluiten?

Voor deze post is gebruik gemaakt van:
-The Rumi Collection. An Anthology of Translations of Mevlâna Jalâluddin Rumi. Geselecteerd door en onder redactie van Kabir Helminski. Shambala, Boston en Londen 2005.
-Kabir Helminski: Het wetende hart, de weg van de soefi: verdieping en transformatie. Servire, Utrecht 2002.
De Engelse vertaling (uit het Perzisch) van het gedicht dat Vahdat zingt, komt uit de reacties die mensen achterlaten op YouTube. Met dank aan Emine Gönen die de betrouwbaarheid controleerde.