Zeker, ons platteland was vroeger veel mooier dan nu. Maar was het leven er ook beter? Tussen het fraaie plaatje van zeg mijn geboortedorp van voor de ruilverkavelingen en verhalen over het leven toen, zit zo’n discrepantie dat ik, stel dat het kon, niet eenvoudig terug zou willen. Dat komt omdat ik weet hoe ongelofelijk hard er gewerkt moest worden. Landschappelijke schoonheid was voor een groot deel een bijproduct, geen doel, van arbeidsintensieve landbouw. Opmerkelijk: hoe digitaler en minder grondgebonden ons bestaan wordt, hoe meer mensen weer met hun handen in de klei willen. Dat is niet zo maar een romantisch dingetje. Het gaat wel degelijk over mensen en hun behoefte aan verbinding met de aarde, het grotere leven om hen heen.[youtube https://www.youtube.com/watch?v=NdpgfSGJFAw]In de nieuwe film van Alice Rohrwacher, Le Meraviglie (De Wonderen), zien we, ergens op het Toscaanse of Umbrische platteland, een gezin dat zich ontrekt aan de vaart der volkeren. Het is vooral de tiranniek-idealistische vader die de ‘vooruitgang’ buiten de deur houdt. Hij is imker en probeert het gezin met de verkoop van honing te onderhouden. Uiteraard moet er daarnaast stevig gewerkt worden in de moestuin, moeten de schapen verzorgd en zo meer. Het huis lijkt ondertussen eerder op een vervallen schuur dan een boerderij en het erf staat vol roestige badkuipen die dienen als drinkbakken voor het vee. Uiteindelijk komt wel erg veel neer op de oudste dochter, Gelsomina. Maar zij ziet een uitweg wanneer een televisieploeg in de buurt neerstrijkt. Voor een programma, Land der Wonderen, is men op zoek naar authentieke families die streekeigen producten maken. Deelnemers kunnen geld winnen en Gelsomina hoopt zo de problemen thuis op te lossen. Presentatrice Milly (gespeeld door Monica Bellucci) is een typische klatergouden verschijning zoals je alleen maar op de Italiaanse televisie ziet. Haar totale kitsch contrasteert wel heel erg met de orginele worsten, kazen en honing. Terwijl Milly toch een soort pure Etruskische voorouder moet voorstellen, uit de tijd dat de mens nog met het land en de natuur leefde. Wil Rohrwacher ons zo vertellen dat ’terug naar het land’ een fantasie is, volkomen onhaalbaar en vooral ook nep?
Zelf groeide ze op het platteland op, met een vader die bijen hield (“Bijen zijn mooi. Ik had ze altijd om me heen”). Met Le Meraviglie maakte Rohrwacher een sprookje, dat, heel klassiek, laat zien hoe moeilijk het is de gulden middenweg te bewandelen. Het geloof in absolute vooruitgang leidt tot industriële landbouw en teloorgang van het platteland. Maar terug naar een vooroorlogs bestaan is ook maar door een enkeling vol te houden.
Op YouTube staat een film over mijn geboortedorp, het Zuid-Limburgse Spaubeek. Hij is in de jaren vijftig geschoten en is eigenlijk een soort found footage, zwaar beschadigd en zonder geluid. Meidoornhagen waren toen op veel plaatsen al lang vervangen door prikkeldraad. Landbouwgif, ruilverkavelingen en nieuwbouwwijken zouden volgen. Veel mensen gingen in de stad werken en hadden geen idee meer waar hun eten nou vandaan kwam. In de jaren zeventig kon ik allerlei planten en dieren die voor mijn ouders gewoon bij buiten hoorden, niet meer vinden.
Ik wil niet terug naar de jaren vijftig en ik hoef heus niet al mijn eten zelf te verbouwen. Maar ik realiseer me wel, als ik een mooier landschap wil, dan kan ik daar zelf een ietsje aan doen. Alles wat ik koop, komt ergens vandaan. Het is verbouwd of geproduceerd. Kortom: wat ik eet bepaalt ook hoe het landschap eruitziet. Als ik bloemrijke weides wil, moet ik sommige zuivel en bepaald vlees niet aanschaffen. Dat weet elke lobbygroep, voor of tegen industriële landbouw al jaren: voedsel is macht.[youtube https://www.youtube.com/watch?v=vBSYm7-0SAg]