Elke streek in Nederland heeft zijn eigen fruitrassen. Het komt voor dat een appel, peer of pruim alleen maar in één dorp staat, van oudsher al. Het kan ook zijn dat van een bepaald ras alle standplaatsen verdwenen zijn, op één na. Dat was het geval met de Schutters Reinette. Die kwam alleen nog maar voor op de Allersmaborg in het Groningse Ezinge. Op een vooroorlogse sortimentslijst wordt hij ook Keesappel genoemd, maar die naam gebruikt niemand meer.De boomgaard op de borg is prachtig, ook als het niet bloesemt. Boeren gebruikten een fruitweide vaak dubbel: om vruchten uit te oogsten, maar ook om er koeien of schapen te laten grazen. Dat laatste gebeurt hier niet, en er is dan ook een fraaie ondergroei van fluitekruid, smeerwortel en ereprijs. Ook allemaal nog niet in bloei uiteraard, maar ze vormen wel al een frisgroen tapijt. En dan de bomen zelf, de veteranen dik onder het mos en de kortsmossen. Een dode tak beklopt door de spechten. Sommige oude bomen zijn duidelijk op. Maar daar wordt rekening meegehouden. Op gepaste afstand staat de nieuwe aanplant. Beheerder Nico Boele legt uit hoe je die moet verzorgen om rijkdragende volwassen bomen te krijgen. Snoeien is alles. Zoals ze hier zeggen, als het werk gedaan is, moet je de pet erdoor kunnen gooien.
Waar ik een staak zie, ziet Nico al hoe de boom moet worden. Maar het is wel te leren, kijken en werken zoals Nico. En dat is noodzakelijk voor de volgende generatie beheerders.
Je bouwt een appelboom in feite op: vanaf de stam zorg je voor drie zogenoemde gesteltakken, die worden later de kroon. Als er meer takken zijn, snoei je die weg. De koptak, zeg maar die in het midden, gaat eruit. En je let op dat de drie die je kiest, goed op de stam staan, en gelijkmatig verdeeld zijn. De gesteltakken worden vergaffeld, dat wil zeggen getopt, zodat ze gaan vorken. Er komt uiteraard meer bij kijken, maar de basis heb je dan op orde.
Als je denkt, ik kom van de zomer ’s een appeltje jatten op de Allersmaborg (mag best, het hek staat altijd open) en dan ga ik zelf bijvoorbeeld zo’n Schutters Reinette zaaien: zo werkt het niet. Uit de pit van de appel komt wel een plantje, maar dat zal niet dezelfde boom worden. Het is haast niet te geloven, maar de appel valt bijna altijd ver van de boom. Botanici zeggen dan dat de appel extreem heterozygoot is en dat komt er op neer dat iedere appel eigenlijk zijn eigen variëteit is. Hoe krijg je dan ooit een wei vol appelbomen van hetzelfde ras? Door te enten, via het hout worden wel alle eigenschappen doorgegeven. En Nico doet voor hoe eenvoudig (maar secuur) werk enten is. Een tak met bladknoppen (geen bloemknoppen) van de boom die je wil voortplanten snij je schuin aan en monteer je, gewoon met tape, op een eveneens aangsneden onderstam. (Die is vaak van een ander ras, en zorgt voor de groeikracht en bepaalt de grootte van de boom). Door dat aansnijden van tak en stam ligt het cambium open. Dat is de weefsellaag van de boom waar nieuwe cellen gemaakt worden. Tak en stam zullen nu tot één geheel vergroeien: de nieuwe fruitboom. Op deze manier is de bijna verwenen Schutters Reinette vanaf de Allersmaborg weer verspreid over het Groningse land.
Wat er gebeurt als je een boomgaard laat gaan, zag ik in Abelstok, op het Hogeland. Daar ligt een flink perceel met onder meer Bramley’s Seedling, in het Nederlands ook wel Brammie Zedeling of Sedeling genoemd. De eerste boom van dit appelras is uit een pitje opgekweekt (vandaar de naam), en later veelvuldig verspreid door enten. Je zou op deze plek kunnen spreken van ‘begeleid verval’ of ‘ruïnebeheer’, zoals je dat ook wel bij gebouwen doet. Het resultaat is een sprookje, en ik kan me zo het kasteel van Doornroosje voorstellen, ergens achter de boomgaard. Maar dit wil je niet overal. Sterker nog, één zo’n plek is genoeg. Geen zorgen! Op de Allersmaborg blijven we gewoon beheren.