In het zeeuwse Burgh-Haamstede beheert Staatsbosbeheer een heel bijzonder terrein: de vroeg-middeleeuwse ringwalburg. Op onze site vind je een filmpje waarin heel goed uitgelegd wordt hoe zo’n aarden en houten verdedigingswerk functioneerde en de plaatselijke bevolking een veilig heenkomen bood tijdens de plundertochten van de Vikingen. Het filmpje is tien jaar oud en doet wat gedateerd aan. (En de aangekondigde reconstructie is gerealiseerd). Je kunt goed zien dat er niet heel veel budget was: de camera beweegt over een tekening om actie te suggereren. Echte panning (opname waarbij de camera een bewegend voorwerp volgt) was te kostbaar. Maar dat zou wel de manier zijn om je publiek te pakken, zag ik afgelopen week in Tongeren. Daar is nu de Vikingtentoonstelling te zien die eerder Assen aandeed. De bezoeker wordt ontvangen in een grote halfduistere hal waarin op een tiental schermen scènes uit het Vikingbestaan te zien zijn. Woeste zeeën, de klap van de steven als het schip over de golven gaat. Ja, zo kom je wel binnen.
De tentoonstelling hinkt op twee gedachten. Van de ene kant wil men de schoonheid van de Vikingkunst tonen. Van de andere kant is het een voornamelijk educatieve tentoonstelling. En dat botst soms. Sta je daar als kunsthistoricus naar een kopie in kunsthars te kijken. Voor het verhaal maakt het eigenlijk niet uit. Maar ik wil het aura van echt -zelfs als ik niet eens altijd het verschil tussen orgineel en replica kan zien. Dat is eerder fetisjistisch dan snobistisch – het is als met een eerste druk van een boek, daarin staat hetzelfde verhaal als in de tigste uitgave maar die eerste brengt je zoveel dichter bij de schrijver. Los daarvan kun je er ontzettend veel leren, op een vlotte manier en er zijn heus wel echte kunstvoorwerpen: oogstrelende bronzen gespen met motieven van inelkaar gestrengelde dieren of ringspelden met regale roofvogelkoppen of andere dierfiguren die vervaarlijk hun tanden ontbloten. En de tentoonstellingsmakers hebben iets prachtigs gedaan: in plaats van een heel schip te reconstueren hebben ze aan haast onzichtbare draden alle nagels waarmee zo’n schip in elkaar zit, opgehangen.
Les 1 (deden we overigens goed in ons filmpje): Vikingen droegen geen horens op hun helmen. En het is niet helemaal duidelijk wanneer je van ‘Viking’ spreekt. Dat komt (het zal ook eens niet) door negentiende-eeuwse historici die het woord op hun eigen manier zijn gaan gebruiken. In de Vikingtijd (ook een negentiende eeuwse vinding, maar goed, je moet wel iets kunnen benoemen, dus zeg de periode tussen 750 en 1100*) sprak men van ‘op Viking’ zijn, dat wil zeggen op handelsreis of rooftocht. Waren ze niet op reis, dan noemden ze zichzelf geen Viking maar gebruikten ze waarschijnlijk de naam van hun boerderij of dorp als hun persoonlijke- of familienaam.
De kust van De Lage Landen, dus ook Burgh-Haamstede, is nooit volledig gekoloniseerd door de Vikingen. Wel lagen we op de route voor plundering en was er sprake van lenen aan de Vikingen door de Frankische leiders. Van daaruit werden rooftochten verder landinwaarts op touw gezet. Waar Vikingen zich vestigden en waar ze hun leefwijze naartoe brachten, kon het hele landschap getransformeed worden. Dat kwam door hun enorme behoefte aan hout, voor hun boerderijen, schepen en in de vorm van houtskool, voor hun metaalbewerking (ze maakten geweldige bijlen en andere werktuigen waarmee stevig ontbost kon worden). Niet alleen het Scandinavische landschap van het ’thuisland’ was toen veel opener. Op IJsland en Groenland, waar het groeiseizoen veel korter is en ongebreideld kappen dus veel grotere gevolgen heeft, verdwenen in vijftig jaar tijd de meeste bossen. Wat de kolonisten dwong tot een duurzamere omgang met de natuur. Overigens geen woord over de houtbehoefte van de ‘Burgh-Haamsteders’ die toch een enorme palissade moesten oprichten om zich te verdedigen…
Op de tentoonstelling zijn tal van foto’s te zien die een beeld geven van hoe Vikingen eruitzagen. Maar net als vaak in sciencefictionfilms of kostuumdrama’s: de kapsels zijn te zeer van nu. Soms kun je beter suggereren dan proberen nauwkeurig te tonen. Die Vikingschepen, paarden van de zee zoals ze genoemd werden, zie ik voor me. Dreigend op de zeeuwse wateren.

* Het kan preciezer: dan begint die tijd in 793 met de aanval op het klooster van Lindisfarne in Northumbria en eindigt met de Slag van Stamford Bridge in 1066, beide op de Britse Eilanden.