De winterwende is geweest, dat betekent dat in het hart van de winter (in meteorologische zin is dat zelfs pas het begin) de dagen toch al lengen – zoals je op 21 juni weet dat het onvermijdelijk alweer richting kerst gaat. Dat heeft iets welhaast bevreemdends, zo’n doorkijk op het seizoen dat aan de andere kant van de kalender ligt. Even is de zomer er nu ook. En wat is er zomerser dan de roep van de veldleeuwerik? In mijn vroege jeugd, in de jaren zeventig, was het de gewoonste zaak om tijdens het wandelen door de velden te zeggen ‘hoor je de leeuwerik?’. Dat is veranderd. In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd het aantal broedparen geschat op 500.000 tot 750.000. Tussen 1960 en 2000 is er een achteruitgang van een alarmerende 90% geconstateerd. Onderzoekers leggen de oorzaak bij de geïndustrialiseerde landbouw. Zaadschoning zorgt voor uniforme akkers, in overbemeste weilanden vol Engels raaigras leeft in feite niks anders dan alleen dat gras, op maisplantages verdwijnt het open landschap, overvloedig gebruik van insecticiden vermindert of vergiftigt het voedselaanbod voor de vogels, maairegimes houden geen rekening met het broed- of uitloopseizoen, en de lijst gaat nog even door. Samenvattend en aanbevelend: de leeuwerik, en heel veel andere dieren, zijn gebaat bij een minder intensief gebruik van de grond. Dat kan bijvoorbeeld door gewasdiversiteit te verbeteren, dunner te zaaien, toepassen van insecticiden te beperken. Zelfs die bloemrijke randjes uit het akkerbouwstrokenpakket helpen al (oudervogels vinden er voedsel voor hun jongen).[youtube https://www.youtube.com/watch?v=b5yPdAjzihY]
De Britten hebben The Lark Ascending (1914) van Ralph Vaughan Williams meerdere malen gekozen als hun favoriete muziekstuk. Het is gebaseerd op een gedicht van Meredith dat bijna niemand meer kent. Voor mij is de muziek als een trage en zinnelijke zomer op het land. Of eigenlijk; de herinnering daaraan.
Niets zo weemoedig als Vera, Nina, Ella of Annie die zingen “I can hear a lark somewhere.” -in Everytime We Say Goodbye. In die tekst is het lied van de leeuwerik trouwens het geluid van de lente. Net als in Gorters Mei uit 1889, waarin de leeuwerik boven ”t heete weiland’ steeds hoger klimt. Voor religieus geïnspireerde dichters is de leeuwerik, die niet lui op de grond of op een tak fluit, maar uitsluitend tijdens zijn hemelvlucht zingt, een beeld waaraan ze niet voorbij kunnen gaan.
Vorig jaar hoorde we ‘m met een groep studenten op reis in Engeland precies op 21 juni. Dat was magisch.

Op de site van Sovon is veel informatie over de leeuwerik te vinden. Kester Freriks wijst in Vogels Kijken (Atheneum-Polak & Van Gennep, 2009) op de leeuwerik in Gorters Mei. Voor meer over The Lark Ascending, zie wikipedia.

Naschrift: op 9 januari 2015 promoveerde biologe Marije Kuiper aan de Wageningen Universiteit. Zij onderzocht onder meer het effect van ‘het strokenbeleid’ voor de veldleeuwerik. Zij concludeert: “rond akkers met akkerrand groeide de vogelpopulaties van tien verschillende vogelsoorten niet harder dan daarbuiten.” Zij adviseert een ander maaibeleid en het verbouwen van gewassen die daarbij passen, zoals luzerne. (NRC Handelsblad, 9-1-15).