In 2005 besteeddde Staatsbosbeheer heel veel aandacht aan natuur in verschillende culturen. Op de tentoonstelling Wereld Natuur Kunst in De Nieuwe Kerk in Amsterdam lieten we met honderden voorwerpen van over de hele wereld zien hoe verschillend (en soms verrassend hetzelfde) mensen denken over natuur. In muziek, kwamen we al snel achter, brengt de mens zijn band met de natuur vaak heel direct tot uitdrukking. Ik ontdekte de meest ‘ongehoorde’ muziek en genoot. Maar wég was ik van de polyfonie van de Pygmeeën – die zichzelf niet zo noemen maar per leefgemeenschap een eigen naam hebben. Voor elke tocht in het woud is er een ‘gezang’, allereerst om met de geesten van het woud te communiceren, maar ook voor het jagen op olifanten of het verzamelen van bessen. Mooist van al vond ik de liederen die bij het verzamelen van honing horen. Zoiets moet de Amerikaan Louis Sarno ook overkomen zijn. Maar dan met veel heftiger gevolgen. In 1979 hoorde hij op de radio Pygmeeënzang en hij besloot zijn vertrouwde wereld achter zich te laten en op zoek te gaan naar de bron van zoveel muzikale schoonheid. Hij kwam terecht bij de Bayaka, in de Centraal Afrikaanse Republiek. Hij heeft er een vrouw en een zoon, Samedi – en hij legde er de uitgebreidste verzameling opnames van Pygmeeënmuziek aan. Michael Obert maakte de documentaire Song From The Forest, waarin we Louis volgen.[youtube https://www.youtube.com/watch?v=UfzyKofuf84]
Als Samedi ernstig ziek is, belooft Louis hem het land van zijn vader te laten zien. Samedi gaat mee naar Amerika. Eenmaal in New York is hij van het meeste niet zo onder de indruk. Het liefst wil hij nuttige dingen gaan kopen, zoals geweren. In New York blijkt dat de woudidylle van Louis eigenlijk niet vol te houden is, hij verdient geen cent in Afrika.
De documentaire eindigt met de taxirit terug naar het vliegveld, we komen niet te weten hoe het verder gaat in Afrika. Dan heb je pas door hoe knap de film is opgebouwd. Hij opent met de mooiste beelden van het woud en Louis vertelt hoe hij daar vele malen steeds dieper in doordrong om gewoon ergens te gaan zitten. De natuur toont zich dan vanzelf. (“Alsof zij ook nieuwsgierig is naar jou”, schreef ik ooit). Louis maakte het mee dat een gorilla zich wel een half uur bij hem ophield.
Maar we zien ook dat de jacht faalt. De Bayaka zeggen dat het woud vervloekt is. Maar de kijker vermoedt de destructieve invloed van stroperijen en woudkap. Vroeger werden auto’s met stenen bekogeld, nu rennen de kinderen erop af. Het Westen, met scholing en geneesmiddelen, maar ook met automatische wapens en markteconomie dringt overal door. Het beste zie je dat in kleine dingen. ‘Onze’ kleuren zijn overal in het woud! De crocs die de kinderen dragen, de plastic teiltjes die de vrouwen gebruiken, het is allemaal hard roze, hard blauw, hard geel.
Het doet denken aan het werk van de kunstenaar Roy Villevoye die met grote vellen industrieel gekleurd papier (magenta, geel en cyaan, waaruit alle andere kleuren in druk samen te stellen zijn) naar de Asmat en Kombai (Papoea) reisde. Hun gemaakte kleuren zijn aarderood, kalkwit en koolzwart. De Asmat en Kombai hielpen met veel plezier de kunstenaar de borden met zijn kleuren op te houden, poserend in het woud. De foto’s daarvan werden in westerse musea getoond (en foto’s van de expositie weer op Papoea). Het werk schuurt enorm. Het legt allerlei ongemakkelijkheden bloot, over bevoogding, aannames en oordelen. Bioloog en vriend van Villevoye, Tijs Goldschmidt, schreef in 1995 een fraai verhaal over het verblijf op Papoea en de tentoonstelling die volgde. Hij citeert de kunstenaar: “Mogen onze levens, al worden ze op sterk uiteenlopende plaatsen geleefd, met elkaar verweven raken op een persoonlijke manier.” Mooi, maar vergeet niet, we gingen de afgelopen vierhonderd jaar wel vaker langs met vergiftigde geschenken.

Song from the Forest won vorig jaar de prijs voor beste lange documentaire op het IDFA en wordt nu mondjesmaat geprogrammeerd. De soundtrack is prachtig: Louis luisterde in het woud niet alleen naar de Bayaka maar ook naar Renaissance polyfonie. De Mis voor vier stemmen van William Byrd, dáár!
Tijs Goldschmidts tekst ‘De dingen tussendoor’ is opgenomen in de bundel Oversprongen, Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2000.