Volgend jaar zal herman de vries (1931) Nederland vertegenwoordigen op de Biennale in Venetië. Nu is veel werk van hem te zien in het Stedelijk Museum Schiedam en in de Ketelfactory in diezelfde stad. In 1975 besloot de vries: natuur = kunst en hij lijstte de blaadjes van zijn appelboom in, zoals ze op het papier waren gevallen. Dat zo fixeren was de enige handeling van de kunstenaar. Minstens zo radicaal, of laat ik zeggen van eenzelfde eenvoud, is een klein werk dat in het museum boven de schouw hangt. Je ziet een ingelijst boekje en daarop en ernaast enkele blaadjes. de vries legde wederom vast wat er van nature gebeurde: de blaadjes waaiden nu eenmaal zo op zijn bureau. Het boekje betreft een verhandeling van Yves Klein, de kunstenaar die samen met ondermeer Daniel Spoerri bekend zou worden met het nouveau réalisme waarbij alledaagse voorwerpen tot kunst worden. Velen kennen wel uit een museum voor moderne kunst zo’n tafel waarop alle bestek en ontbijtspullen (inclusief asbakken, het waren de sixties) zijn vastgeplakt. En dat hangt dan aan de muur als kunst. Nu zijn ze vaak verworden tot vergeelde stofnesten, en je denkt ‘o, ja, dat was tóen’. Terwijl die blaadjes van de vries, ook verkleurd hoor, die blijven actueel en lijken te zeggen we gaan letterlijk over dat kunsttractaat heen. Wij zijn meer dan een verzameling gedachten, wij zijn echt en verwijzen naar niets anders dan onszelf.
Iets soortgelijks doet de vries ook met Das grosse Rasenstück (1503), de wereldberoemde aquarel waarop Dürer een graszode toont. de vries heeft ook een Rasenstück maar hij lijsttte grassen in en verkondigde : ‘die van mij is echter’.
Voortdurend wijst de vries ons erop hoe wij iets over de werkelijkheid heen leggen: onze gedachten en bedenksels. Die nemen we meestal eerder voor waar aan dan ‘datgene wat ís’. We verwarren de kaart met het gebied. Ons denken is voortdurend bezig ons de schijn van bestaanszekerheid te verschaffen. Doe maar eens een experiment, en beantwoord voor jezelf de vraag ‘wie ben ik?’ – en merk dat je het antwoord gaat bedenken, maar er niet uitkomt. Het wordt gekunsteld.
de vries gaat uit van directe ervaarbaarheid, van ongekunsteld zijn, zoals dat soms bij kinderen volkomen vanzelfsprekend is, bijvoorbeeld als ze helemaal opgaan in een spel (in de natuur!). Contact met de natuur is een ‘goede programmering in je jeugd’ zegt de vries en hij herinnert zich zijn struintochten in de duinen bij Petten en Schoorl. In zo’n valleitje, lekker liggen tussen de kruipwilgen en zie, de parnassia bloeit!
Om de natuur als kunst te tonen, grijpt de vries nauwelijks in. Maar hij is zich er wel van bewust dat zelfs die minimale handelingen de boel al veranderen. In een schitterende zaal in Schiedam ligt de vloer bezaaid met rozenknoppen. De geur is heel sterk. Importeerde de vries damascener rozen uit de parfumindustrie? Voegde hij een zuivere olie toe? Hij opent de ervaring van ‘roos’ voor de bezoeker. Ik ga er helemaal in op. En dan, ik móet een selfie van mijn rozenbelevenis. Ik weet, de herinnering is niet de ervaring, maar toch.
Rond de rozen hangen zogenoemde aarduitwrijvingen. de vries verzamelde jarenlang monsters van allerlei bodems. Ze zijn allemaal anders van kleur en structuur. Maar echt goed zichtbaar en beleefbaar wordt dat pas als hij de grond uitwrijft op papier. Weer een simpele ingreep die ons iets onthult van wat er gewoon is. En ik glimlach met herman de vries mee wanneer hij zegt: my poetry is the world.