Evolutie is hip in kinderboekenland. De Gouden Griffel, voor het beste geschreven kinderboek, ging dit jaar naar Jan Paul Schuttens Het raadsel van alles wat leeft -en de stinksokken van Jos Grootjes uit Driel. De illustraties zijn van Floor Rieder en zij kreeg daarvoor het Gouden Penseel. Beiden ontvingen verder zo’n beetje elke prijs die er op hun vakgebied te krijgen is. Alom bejubeld (en in Engeland net zo bekroond als Het raadsel) is Het Dierenboek, met de wat suffe ondertitel ‘een fascinerende reis door het dierenrijk’. Hier speelt de auteur, Jenny Broom, tweede viool. Alles draait om het plaatwerk van Katie Scott, die sommigen kennen van LP hoezen van bandjes, anderen van illustraties uit Nature. De twee boeken worden ingeleid door de directeur van een belangrijk natuurhistorisch museum, en al snel komen ze ter zake: de evolutieleer van Darwin wordt uitgelegd.
Het dierenboek, een joekel van 37,5 cm bij 27,5 cm, presenteert de natuur als een levend museum. Routekaart is de tree of life, de stamboom die Darwin schetste van de ontwikkeling van het leven. Biologen en andere wetenschappers ontdekken daar nog steeds foutjes in en doen nieuwe ontdekkingen, maar in principe stáát die boom en via allerlei vertakkingen is af te lezen hoe alle dieren, inclusief de mens, voortkomen uit eencelligen, de ultieme gemeenschappelijke voorouder die we met sponzen, insecten, vissen en noem maar op delen. Af en toe stelt het boek (zeker de jonge) lezer op de proef. Er wordt zomaar gesproken over ‘soorten’, ‘klassen’ en ‘orden’ zonder die geheimtaal uit te leggen. En wat moet ik met ‘protozoa’? Maar goed, alles beter dan dat je betuttelend wordt toegesproken. En eerlijk is eerlijk, je gaat bij dit boek eerst voor de plaatjes. Die zijn verrukkelijk rijk en ouderwets, duidelijk beïnvloed door Ernst Haeckel. Als je dan in de teksten gaat grasduinen ontdek je de meest verbazingwekkende zaken. Dat haaien hun hersenen en ogen op een hogere temperatuur houden wat hen tot zulke scherpe aanvallers maakt. Eigenlijk nooit over nagedacht, maar zo logisch: in het water is het pak van de pinguïn de perfecte dekking: “hun zwarte rug is net zo donker als de oceaan als je die van bovenaf bekijkt, hun witte buik is net zo wit als de zon en het ijs als je die vanuit het water bekijkt.” Nature is red in tooth and claw, zoals Tennyson schreef en Jenny Broom spaart de lezer niet. Haar beschrijving van de krokodil die stukken van zijn nog levende prooi hapt zijn nou ja, nogal levendig. Ik bedoel dat als compliment, maar wie kinderen wil sparen, wees gewaarschuwd.
En dan onze eigen Schutten & Riedel. Allereerst: dit boek heeft humor! Echt gegierd heb ik op bladzijde 93, maar dat moet je zien.
Het boek legt heel complexe zaken (hoe kan iets leven dat opgebouwd is uit dode materie?) heel fijn uit. Schutten laat daarbij het grote raadsel van het leven intact, het woord ‘wonder’ valt voortdurend. Twee dingen. Schutten bouwt ontzettend op naar het Grote Inzicht van Darwin. En dat wordt dan (cursief nota bene) als volgt gebracht: “een bevolking kan veel sneller groeien dan haar voedselvoorraad.” Ga daar maar aan staan als tienjarige.
Verder vind ik het onbegrijpelijk hoeveel aandacht het creationisme krijgt. Niet dat de auteur deze pseudowetenschap verdedigt, maar wat doet het überhaupt in dit boek? Het is toch afdoende als je zegt dat er heel veel mensen zijn die op basis van geloof anders denken over de vormenrijkdom van de natuur en het ontstaan daarvan. Maar ik ga niet zeuren als een boek mij verder zoveel bracht. Beter dan ooit heb ik nu, als alpha, toch een beetje een idee van wat DNA doet. En, vind ik het leukste feit na het lezen van de twee boeken: een pissebed ademt met kieuwen! Het wonder van de evolutie is er gewoon, ook in de achtertuin.

Katie Scott en Jenny Broom: Het Dierenboek, een fascinerende reis door het dierenrijk. Uitgeverij Lannoo, 2014.
Jan Paul Schutten en Floor Rieder: Het raadsel van alles wat leeft -en de stinksokken van Jos Grootjes uit Driel. Uitgeverij Gottmer, 2013. (Uitverkocht, vanaf 30 oktober weer verkrijgbaar).