Elke keer als ik de goeie man op een opening zie, zingt het even in mijn hoofd ‘cheer you up, cheer you up, cheer you up in the…’ Dat weet hij, Jef Rademakers, heus wel: hoeveel tv-programma’s hij ook gemaakt heeft, hij zal altijd met dat ene in verband worden gebracht. De afgelopen 25 jaar bouwde Rademakers samen met zijn vrouw Ursula een grote collectie op van Nederlandse Romantische schilderkunst. In 2009 trad hij daar voor het eerst echt mee naar buiten op de tentoonstelling ‘Groots en Meeslepend, Sublieme Landschappen uit de Nederlandse Romantiek’ (in De Hallen Haarlem). Dat was een spannend moment want de Nederlandse pers en museumwereld hadden het nooit zo op de Hollandse Romantiek – als ze er al überhaupt toekwamen het bestaan ervan te onderkennen. De expositie werd lovend ontvangen en Rademakers missiewerk wierp vruchten af. Sinds die tijd is zijn collectie, of grote delen daarvan, permanent op reis geweest, van Sint Petersburg tot Moskou, van weer even terug in Haarlem (Teylers) tot Luxemburg. Nu komt er een eind aan de lange reis in Het Noordbrabants Museum. Na afloop van de tentoonstelling hier worden tachtig van de 120 werken uit de collectie verkocht. Altijd een beetje treurig als een verzameling uiteenvalt, maar ook heel fijn voor al die andere verzamelaars die Rademakers de ogen heeft geopend voor de schoonheid en betekenis van de Nederlandse Romantiek.
In Haarlem maakte ik kennis met het werk van Cornelis Lieste (1817-1861). De kunstenaar was in Zwitserland en Lombardije geweest en schilderde een dramatisch berglandschap met waterval. Daar kon je niet omheen. Nu val ik voor ‘zonovergoten landschap’. De natuur wordt heilig bij Lieste. Het landschap is leeg, alsof jij de eerste mens bent die het betreedt. Dank U voor deze nieuwe morgen.
Lieste was korte tijd in de leer bij B.C. Koekkoek. En van die man heb ik nog nooit iets gezien dat niet goed is – bij Lieste kun je je nog afvragen of dat hert rechts niet wat geanimeerder gekund had. Op de tentoonstelling doet men niet aan lange introducties maar twee heel korte filmpjes nemen je mee op reis, een in stadslandschappen en een in ondermeer het Eifellandschap van Koekkoek. Dan is in een klap duidelijk dat zelfs wanneer Romantiek niet je smaak is, het werk wel heel knap geschilderd is. Het is een verrukking voor het oog, je volgt bergpaden, verwijlt bij een oude eik en wat is er mooier dan zonlicht dat over een frisse bergweide strijkt?De spaarzame teksten op de tentoonstelling zijn van grote stappen snel thuis. Wel zo helder. Maar “De Franse Revolutie van 1789 maakte een einde aan de Verlichting, een stroming waarin men leefde en regeerde met verstand en rede” -dat is wat te uitgebeend. Ik denk juist dat Verlichting en Romantiek (laten we die dan maar een stroming van het gevoel noemen) veeleer samen optrekken, tot op de dag van vandaag. Marie-Antoinette las Rousseau en wilde per se een Engels (Romantisch) park. In een figuur als Goethe zien we wetenschapper en romanticus verenigd (alhoewel we nu glimlachen om zijn theorieën vond de schrijver van Het Lijden van de jonge Werther, 1774, ze zijn belangrijkste nalatenschap). Later in de negentiende eeuw completeren symbolisme en positivisme elkaar, waarbij de eerste stroming duidelijk uit de Romantiek voortkwam en de tweede de kroon op het verlichtingsdenken vormde en wetenschappers de hele tijd meldden ‘het duurt niet lang meer alvorens we alles begrijpen en kunnen uitleggen’. De ene historicus verklaart dat er een rechtstreekse lijn loopt van de Verlichting naar de vernietingingskampen van Nazi Duitsland terwijl de ander aangeeft hoe de ideologie erachter geworteld is in de Romantiek. In het hedendaagse filosofisch debat is het vooruitgangsdenken, product van de Verlichting, weer helemaal terug en aanhangers ervan afficheren zichzelf als ‘nuchter’, in tegenstelling tot meer ‘romantische’ zielen die lijden onder doemscenario’s voor planeet aarde.
Verlichting en Romantiek, waar de een is, is de ander nooit ver weg. Ze hebben elkaar nodig, omdat de mens nu eenmaal verstand en gevoel heeft. De moderne Westerse cultuur kenmerkt zich door een voortdurende worsteling tussen die twee. Daardoor zouden we bijna vergeten dat verstand en gevoel niet alles zijn. Er ligt nog iets achter, maar er is geen kaart van het gebied. Alleen de hele groten betreden het.
Al naar  Mark Rothko in het Gemeentemuseum in Den Haag geweest? Daar hebben ze Mondriaan tussen de Rothko’s gehangen. Dat begreep ik niet, maar er begint me iets te dagen.