“Er is moed voor nodig om een polder aan te leggen”, zegt mijn reisgenoot. Zeker, en dan? Hoe krijgt al dat lege land een ziel, een hart? In de Flevopolders speelt landschapskunst daar een grote rol in. Marinus Boezem, bedenker van De Groene Kathedraal (1978-1996), het enige van de kunstwerken op Staatsbosbeheerterrein, geeft de stad Almere niet alleen een beeld maar ook een verhaal. Als die populieren, waarmee hij het grondplan van de kathedraal van Reims navolgde in de polder, ten prooi vallen aan ouderdom, ziekte en storm en uiteindelijk na decennia helemaal verdwijnen, dan rest de herinnering. Mensen zullen dan in de verleden tijd spreken over het kunstwerk, waarmee de stad geschiedenis heeft gekregen. Zover is het nog niet en populieren gaan heus wel langer mee dan de dertig jaar die op de site over het kunstwerk genoemd wordt. We zullen het deze dag nog vaker tegen elkaar zeggen: als je bij landschapskunst staat wéét je gewoon of het werkt of niet. En De Groene Kathedraal werkt. Daar is geen geïntellectualiseer voor nodig. Dat wordt wat anders bij Polderland Garden of Love and Fire (1992-1997) van Daniel Libeskind. Ik kan niet zoveel met zijn Flevosculptuur. Grote aluminium platen, wat verspringend ten opzichte van elkaar en soms uit het lood, staan op een sintelbaan. Vreemd genoeg doet deze opstelling dezelfde hand vermoeden als van het Holocaustmonument in Berlijn -maar dat is van Peter Eisenman. Jawel, het schaduwspel is heel fraai, de pionierspracht van een melkdistel een geweldig contrast met het metaal. En dat is het dan wel. Het bord erbij staat vol kunstgewauwel. (‘Deze plek…ademt de sfeer van meditatie’) Het werk schijnt te verwijzen naar de mystiek van Juan de la Cruz (waarom niet gewoon Johannes van het Kruis gezegd?) maar daar kun je natuurlijk helemaal niks mee op het moment dat je er staat. Heel erg: er is metaal van het kunstwerk geroofd.
Door naar Richard Serra’s Sea Level (1989-1996). Maanden geleden hoorde ik dat het prachtige beton, met toestemming van de kunstenaar, een coating heeft gekregen. Ik houd mijn hart vast. Maar een werk van Serra heb je niet zomaar stuk. Een extra laagje doet niks af aan het compromisloze van Sea Level. Het is het meest Nederlandse van alle kunstwerken. De bovenkant van de twee muren, die zich op verschillende hoogtes in hellingen boren, geeft het zeeniveau aan. In een klap is duidelijk hoe diep Zeewolde wel niet onder NAP ligt. Sea Level is fotogeniek, zoals altijd bij Kunst. Water, lucht, gras en beton, licht en schaduw, ik raak niet uitgeklikt. Beter dan dit wordt het niet, dacht ik. En dat klopt. Neemt niet weg dat het heel aangenaam is in de Aardzee (1982) van Piet Slegers. De behulpzaamheid van het Flevo Landschap pakt hier verkeerd uit: de brug naar het kunstwerk toe is veel te fel van kleur. Eenmaal in de beslotenheid van Aardzee heb je er gelukkig geen last van. Het kunstwerk is als een Engels landschapspark, met zijn opgeworpen heuvels en afwisseling van geborgen en open gedeeltes. Het oog wordt voortdurend verleid, dieper het landschap in. Op oude zeebodem golft nu de grond, als nergens anders in Flevoland.

Het beroemdste en oudste landkunstwerk van de polders is Observatorium (1977) van Robert Morris. De kunstenaar had voor Sonsbeek buiten de perken (1971) al een observatorium gerealiseerd in Santpoort. Toen dat onttakeld werd, ontstond het idee om iets soortgelijks, maar op een veel grotere schaal, buiten Lelystad aan te leggen. Observatorium functioneert echt: de zon valt vier keer per jaar precies door nauwkeurig aangebrachte vizieren, voor elke evening en zonnewende een. (Dus op de twee dagen waarop dag en nacht even lang zijn; 21 maart en 21 september, en op de langste en kortste dag; 21 juni en 21 december). Zo zijn de seizoenen gemarkeerd en is er een ‘lijntje met boven’ gelegd. Eigenlijk kan het niet, maar die graffiti van de ufo is hier best grappig, op een Von Dänikenachtige manier.
Paul de Kort zal straks in de Noordoostpolder het zevende kunstwerk realiseren voor de wereldberoemde collectie. Het jongste werk is nu Exposure (2010) van Antony Gormley. De  26 meter hoge hurkende man op de strekdam bij Lelystad heeft een voor de hand liggende bijnaam (…). Er is trouwens bijna geen Hollander die zo kan zitten. Maakt allemaal niet uit. De sculptuur doet ’t geweldig tegen de horizon. Als je komt aanrijden door de Laafarchitectuur van Bataviastad staat hij precies in de middenas. Dat is een moment! Het klopt wat je leest: als je ernaartoe wandelt, verandert het beeld in een abstract lijnenspel. Kom je ook niet op uitgekeken. En dan de Houtribdijk op. Die voert je naar het oude land. Oh Enkhuizen!