Vorig jaar vierden we de wildernis. Maar misschien wordt dit jaar pas echt wild. Zou hij de weg naar onze natuur vinden, de wolf? Staatsbosbeheer ging in 2013 het gesprek aan over wildernis. Heel vaak hoorde ik ‘wildernis is een concept, een construct, door mensen bedacht. Wildernis bestaat helemaal niet’. Dat geluid echoot het postmoderne debat waarin au fond betekenis werd afgeschaft. Of op z’n minst teruggebracht tot people assigning meaning to the world – betekenis wordt louter door de mens ’toegekend aan’. Dat klinkt best slim, maar eigenlijk draai je je een rad voor ogen. En er zit iets hoogmoedigs in, je stelt de mens, en eigenlijk zijn brein, immers volkomen centraal in een veel grotere wereld. Filosoof en natuurbeschermer Paul Shepard (1925-1996) draaide de boel om en onderzocht how people receive meaning from the world. Kijk, dan wordt het interessant. De wetenschappelijke waarde van zijn theorie kan ik niet beoordelen, maar Shepard ging ervan uit dat de mens 99% van zijn geschiedenis als jager-verzamelaar heeft doorgebracht. (“We are essentially beings of the Paleolithic”). Shepard denkt dat de mens voor zijn emotionele en psychische groei natuur, om niet te zeggen een zekere wildernis, nodig heeft. Hij deed een stoere uitspraak: in onze post-agrarische samenleving wemelt het van de onvolwassen individuen. Gewoon omdat wezenlijk contact met de natuur ontbrak.
Ik moest aan Shepard denken bij de wolf van Anne van As. Het werk hing tot vorige week in Kunstruimte KuuB in Utrecht. Het is verkocht en de koper nam het meteen mee. (Er hangt wel nog fraaie Alpenflora van haar). Ook in KuuB: prachtige tekeningen van Geer van der Klugt. De kunstenaar werkt niet letterlijk naar de natuur. En dat heb je pas door als je zijn landschappen betreedt. Het is er te evenwichtig voor natuur, het mooiste strijklicht komt van meerdere kanten. Het zijn decors voor een duister sprookje.

Die documentaire die ik jaren geleden zag over een failliet, verlaten en overwoekerd Detroit, moet grote indruk gemaakt hebben. Ik zie overal in de kunst dat soort beelden. Ook waar ze door de kunstenaar niet zo bedoeld zijn. Pim Palsgraaf maakt sculptures die opgebouwd zijn uit een opgezet dier en talloze, grijsgesausde modelbouwhuisjes. Breekt hier wildernis door de cultuur heen, of wordt de natuur opgeslokt door een grote favela? In een interview gaf de kunstenaar zelf antwoord, hij verbeeldt ‘urbanism growing like a tumour on nature’. Later nuanceert hij dat weer en zegt hij de vage scheidslijn te onderzoeken tussen door de mens gemaakte landschappen en de organische wereld van de natuur.
Wat zegt de natuur ons? -om nog even bij Shepard terug te komen. En luisteren we eigenlijk wel? In de oudste geschreven tekst die de mensheid bezit, het Gilgamesj-epos, gaat het wilde woud er al snel aan. Het boezemt angst in. Maar voor de ceders geveld worden:

They stood in awe at the foot
of the green mountain. Pleasure
seemed to grow from fear for Gilgamesh.
As one comes upon a path in woods
unvisited by men, one is drawn near
the lost and undiscovered in himself;
He was revitalized by danger…
Some call the forest “Hell” and others “Paradise”;
What difference does it make? Said Gilgamesh.

“Undiscoverd in himself”, het onontdekte in onszelf. De natuur wijst ons er altijd op.

Voor deze post is gebruik gemaakt van een artikel van Eileen Christ. Het citaat uit het Gilgamesj-epos is een soort hertaling: Mason H.; Gilgamesh: a verse narrative. Houghton Mifflin Harcourt, New York 2003. In de Nederlandse vertaling van Theo de Feyter, die de oorspronkelijke teksten zo nauwkeurig mogelijk volgt, tref je de passage niet zo aan.