[youtube https://www.youtube.com/watch?v=bhDhqRATPP8]
Het beste boek van de twintigste eeuw: Brideshead Revisited van de brit Evelyn Waugh, geschreven in de Tweede Wereldoorlog (niet onbelangrijk). Het kwam uit in 1945. De samenvatting kan heel kort: Kapitein Charles Ryder is tijdens de oorlog gelegerd op het gevorderde kasteel van Brideshead. Dat is een plek waar hij eerder was. Toen hij in Oxford studeerde raakte hij bevriend met Sebastian Flyte, jongste zoon van Lord Brideshead en Lady Marchmain. De burgerlijke Charles laat zich meevoeren in de verfijnde wereld van Sebastian. Het boek is een memoire: Charles blikt terug op zijn tijd met Sebastian. Centraal daarin staat een gouden zomer die beiden doorbrachten op Brideshead. Die idyllische tijd wordt beschreven in het hoofdstuk Et In Arcadia Ego, wat je zou kunnen vertalen met ‘Ook ik was in het paradijs’. Arcadia is wel een bestaande landstreek in Griekenland, maar de naam staat in de Europese geschiedenis al zo lang symbool voor een onbedorven landelijkheid dat het woord paradijs niet zo gek is. Waugh zet zijn Arcadië dik in de verf: Charles en Sebastian verlaten Oxford en de heuvels zijn groen, de schapen grazen, de jongemannen eten aardbeien en er wordt overvloedig wijn gedronken -echo’s van onschuldige liederlijkheid die zo uit de klassieke herdersliteratuur komen.
Voor veel lezers (en kijkers naar de serie uit 1981 en de latere film) is die roze-omrande tijd hét beeld dat achterblijft. Maar er is meer. Verschillende kunsthistorici (Erwin Panofsky als eerste, in 1936) hebben er op gewezen dat je Et In Arcadia Ego ook anders kunt lezen. De zin, alhoewel ouder, is namelijk heel beroemd geworden omdat ze op een schilderij van Poussin (1594-1665) voorkomt. Et In Arcadia Ego is op dat doek een inscriptie op een graftombe die door een aantal herders bekeken wordt. Volgens Panofsky is de tekst (grammaticaal niet helemaal correct) dan op te vatten als ‘Ook ik, de dood, ben in Arcadië’. Trouble in paradise.
Waugh kende die tweede betekenis. Charles heeft namelijk op zijn kamer in Oxford een schedel tentoongesteld waarop de zin staat. (Dat plaatje, doodshoofd met Et In Arcadia Ego erbij, was ook zo geschilderd door Guercino, nog voor Poussins graftombe).
Brideshead Revisited is, in de woorden van kunsthistoricus Simon Schama, een lofrede (op een gouden tijd) waarin een grafrede verstopt zit. Daarin wordt het verlies van een oude wereld betreurd. De Moderne Tijd maakt een einde aan het feodale Engeland, aan oude waarden. Je hoort Karl Marx die al in 1848 moderniteit samenvatte: “Alles wat vastheid geeft gaat in rook op, alles wat heilig is wordt ontwijd.”
Is het allemaal zo erg? Zeker, het oude Engeland veranderde. In 1956 ging elke 6 dagen een historisch landhuis tegen de vlakte, de socio-economische structuur waarin de landgoedeigenaar een centrale rol speelde verbrokkelde.

In 1959 schreef Waugh een nieuw voorwoord bij Brideshead. Hij noemt the English country houses ‘our chief national artistic achievement’. Toen hij in de oorlog aan het boek werkte, vreesde hij dat ze allemaal zouden verdwijnen. Maar zie: nu worden hun schatten vaak beter beheerd dan de oude adel het ooit kon. En de huizen zijn open voor bezoekers. Waugh treurt niet. Hij is heel modern.

In het filmpje zie je vanaf 4.20 min. een klassieke vossenjacht. Ook verdwenen. In 2002 werd wetenschappelijk aangetoond dat het laatste argument van de jagers – wij houden een roofdier in toom – niet steekhoudend is. Je zou bijna in vooruitgang gaan geloven. (Maar wat een schoonheid, 7.10 min.)