Jaffe Vink (1951) studeerde filosofie maar zijn werk is te mager om hem filosoof te noemen. Neemt niet weg dat in zijn laatste boek ‘Wie is er bang voor de vooruitgang’ een aantal interessante zaken staan. Het opent je de ogen maar weer eens voor de samenhang der dingen. Zoals bij het verbod op een tinhoudende coating in de scheepvaartindustrie dat, met de beste bedoelingen doorgevoerd – er lekte gif uit de deklaag -een wel heel naar neveneffect had. De coating zorgde ervoor dat allerlei zeespul zich niet hechtte aan de stevens van de schepen. Zie je daar vanaf, dan transporteer je onbedoeld over de wereldzeeën allerlei dieren die enorme slachtingen aanrichten in hun nieuwe thuishavens. So far so good en leve de onderzoeksjournalistiek.
Maar waar het Vink echt om draait, is duidelijk maken dat de toon vanuit ‘de milieuhoek’ vaak onnodig alarmistisch is. Het einde der tijden wordt regelmatig afgekondigd terwijl -sukkels dat ze zijn – die milieumensen niet eens weten dat er in laboratoria en proefvelden elders op de wereld al aan de oplossing wordt gewerkt. De vooruitgang is voortdurend ‘bezig’ om schade van wat eerst vooruitgang werd genoemd, weer recht te zetten. Ja ja.
Neem de toon van de campagnes tegen zure regen in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Die was alarmistisch, ontegenzeggelijk. Maar om nou te gaan beweren dat het nergens voor nodig was, immers de bossen staan er nog, is de plank misslaan. Het is klip en klaar dat als er toen geen maatregelen werden getroffen (zoals filters in de industrie) de toestand van de bossen, en de natuur überhaupt, op de arme gronden rampzalig zou zijn. Bij Vink geen woord over de landbouw die met zijn ammoniakuitstoot nog steeds voor eutrofiëring zorgt. Dat is een duur woord voor overbemesting. Als dat nog te ver van je af staat: die goeie ouwe Hollandse sloot verandert erdoor in een algenwalhalla. Groene prut in plaats van krabbescheer. In gebieden die van nature voedselarm zijn, zorgt de voortdurende verrijking van de bodem voor een enorme verstoring in de plantengroei, wat gevolgen heeft voor de insecten en voor vogels die dat kleine spul weer eten. Bij Vink heet het dan doe niet zo paniekerig over die brandnetels die wél van die verrijking houden.
Vink haalt een soort redekunstige trucs uit. Hij kan er niet omheen Rachel Carson, waarover zo meteen meer, gelijk te geven. Maar vanwege zijn ergernis over haar toon, veegt hij haar toch op één hoop met allerlei auteurs die onheilspellende nonsens verkochten.
In 1962 publiceerde de Amerikaanse biologe Rachel Carson het boek Silent Spring. Zij toonde daarin aan dat overmatig gebruik van pesticiden zoals ddt, bioaccumulatie tot gevolg heeft: de troep zit in planten en kleine beestjes en wanneer je als bijvoorbeeld roofvogel heel veel knaagdieren eet, dan hoopt het gif zich maar op. Dat was geen welkome boodschap in een tijd waarin zoveel hoop gevestigd was op de chemie, om de honger de wereld uit te helpen maar ook om klein huishoudelijk ongemak te verhelpen. (Bij mijn oma lag een vingerdikke rand ddt rond de suikerpot – ‘good tège ’t ongesieferte’). Carson werd door ‘de industrie’ actief tegengewerkt en beschuldigd van leugens.
Hoe was de toon van Carson? Ik schreef er al eerder over, die was bijbels. Ze schuwt het gebruik van duistere, apocalyptische beelden niet. Maar dan, mág die goede vrouw? Zij ontdekte dat we de boel echt kapot aan het maken waren.
Vink heeft het over dé vooruitgang. Alsof die zomaar bestaat. Ja, als je de schijnwerpers zet op de overvolle schappen in onze supermarkten dan hadden we ’t nog nooit zo goed. Richt ik de blik op de lijst van met uitsterven bedreigde planten- en diersoorten dan zie ik iets heel anders.

Vink J., Wie is er bang voor de vooruitgang. Prometheus, Amsterdam 2014.