Ik had me voorgenomen niet mee te doen aan het bashen van De Botton. Maar voor 30 euro kocht ik het laatste boek van de Zwitsers-Britse schrijver-filosoof, Kunst als Therapie. En dat is een raar boek. Het gaat uit van een probleem dat niet bestaat. De Botton stelt dat kunst gekaapt is door de elite. Wie precies tot die groep behoort wordt niet helemaal duidelijk, maar in ieder geval krijgen de grote musea ervan langs. Zij zouden de bezoeker de kunst veel te wetenschappelijk voorzetten, netjes ingedeeld in periodes en scholen, met jaartallen en onderlinge verbanden. De Bottons ideale museum zou er heel anders uitzien. Daar is de kunst ingedeeld naar wat zij ons (volgens De Botton, let wel) kan aanreiken in onze emotionele groei. Het woord ’therapie’ uit de titel is dan wat plat bedoeld: je bent te ambitieus? Leer van de bescheiden vormen van een Koreaanse vaas. Je lijdt onder de kille verstandelijkheid van het Noord-Europese leven? Spiegel je aan een Californisch zwembad door David Hockney.
Allereerst: elites zijn er altijd. Je hebt ook ingewijden die volstrekt esoterisch over voetbal kunnen praten of voor tien miljoen een speler kunnen kopen, of voor veel meer, een hele club. Dat gebeurt in de kunst ook zo, maar daarmee is zij nog niet gekaapt door de elite. Musea doen zó hun best om mensen iets zelf te laten ontdekken (de tederheid van Frans Hals) maar ook om hen iets te leren (dat stel heeft zich laten portretteren op een buitenplaats etc.). Ik ging vroeger altijd stiekem luisteren bij de rondleidingen voor kinderen in het Stedelijk Museum. Die scholieren (uit alle wijken van de stad), mochten met hun geest op reis én kregen wat geleerd.
Echt vreselijk wat De Botton doet: hij heeft zijn boek in de wij-vorm geschreven. Er is wel een co-auteur, maar De Botton bedoelt gewoon ‘ik en iedereen’. Voortdurend zet ik in de kantlijn ‘ik niet’. De Botton heeft op belachelijke wijze alles ingevuld voor de lezer. En dat is precies wat er ook met de kijker zal gebeuren mocht De Botton ooit een museum inrichten. Dan tref je de Hals aan op de afdeling Liefde of Tederheid. Nog afgezien van mijn afkeer van dat zó voorgeschoteld te krijgen, denk ik ook: maar zo werkt kunst natuurlijk niet. De opdonder, vertedering of spirituele ervaring die kunst je kan geven, komt nooit voorgekookt. Wel kan iemand je aan de hand meenemen (Joost Zwagerman doet dat uitstekend).
Het boek heeft ook een hoofdstuk ‘Natuur’ en dat gaat maar zeer ten dele over natuur. Ik lees en schrik me een aap: “Bomen in de herfst zijn een stimulans tot reflectie. Ze vragen ons onszelf te zien als gebonden aan het ritme van de wereld van de natuur.” Vertel me iets nieuws.
Voor 49,95 koop je een Museumkaart (jongeren betalen 25,-). Dan is de kunstwereld een jaar van jou. Het is net als met natuur, je moet gewoon gaan – ‘Met open zinnen’, zoals een echte filosoof ooit schreef.

Wim Pijbes, directeur van het Rijksmuseum in Amsterdam gaf Alain de Botton de vrije hand om voor 150 voorwerpen in het museum nieuwe tekstbordjes te maken. Ik ga morgenavond kijken -als ik nog binnen mag.
De titel van deze post is ontleend aan het interview met De Botton, getiteld “De elite kan de boom in” (NRC 12 & 13 april 2014).