Hoe verder de negentiende eeuw voortschreed, hoe minder witte vlekken je op landkaarten zag. Dat geldt zelfs voor de Nederlandse situatie. Was het Beekbergerwoud, bij Apeldoorn, lange tijd een niet ingekleurd vlak waarin alleen het woord ‘wildernisse’ stond geschreven, na 1870 is het gebied opgemeten, gekapt en in cultuur gebracht.
De tentoonstelling o’Hanlons Helden in Museum TwentseWelle opent met een wereldkaart waarop de witte vlekken uit de negentiende eeuw zijn aangegeven. Vooral de belangrijke handelsposten langs de kusten waren goed in beeld gebracht, hele delen van ‘het achterland’ bleven lange tijd onontdekt – door Westerlingen dan. De ontdekkingsreiziger Stanley zou tussen 1874 en 1877 de eerste blanke zijn die Afrika van Oost naar West doorkruist en hij deed  tal van belangrijke geografische ontdekkingen. Maar Stanley kun je niet (meer) als ‘held’ opvoeren omdat hij zo verbonden raakte met de koloniale exploitatie van de Congo en mensen als dieren behandelde. De makers van de tentoonstelling zullen goed moeten hebben wieden in de lange lijst van ontdekkingsreizigers die vaak ‘vooruitgeschoven pionnen’ waren in het spel om ‘het grootste stuk van de taart’. Het resultaat mag er zijn, zelden is een educatieve tentoonstelling zo fraai en toegankelijk. Je reist er met D’Albertis naar Nieuw Guinea, met Fawcett en Wickham naar Zuid-Amerika (waar die laatste rubberzaden haalde die later geplant werden in koloniën in Zuid-Oost Azië en de Britse economie een enorme boost gaven).
De chique Haagse Alexandrine Tinne neemt je ondermeer mee naar de Sahara. Daarvoor was ze al met haar moeder in Syrië geweest. Ze kregen er een springmuis aangeboden, en datzelfde diertje staat nu in Enschede.

Darwin mag niet ontbreken en Alfred Russell Wallace natuurlijk ook niet. Het was namelijk Wallace die, terwijl hij Indonesië doorkruiste, onafhankelijk van Darwin ook op het idee kwam van evolutie op basis van natuurlijke selectie. De brief die Wallace daarover aan Darwin schreef leidde in 1858 tot een publicatie waarin eveneens twee stukken van Darwin waren opgenomen. Reacties waren er niet of nauwelijks. Pas met Darwins The Origin of Species, een jaar later, wordt de evolutieleer een van de belangrijkste pijlers van het moderne denken.
Zowel Darwin als Wallace zijn nog prima leesbaar. The Malay Archipelago van Wallace leest zelfs als een klassiek jongensboek (je moet er alleen tegen kunnen dat een orang-oetan pagina’s lang gruwelijk opgejaagd wordt). Ik vraag me weleens af of Darwin al aan de mens dacht toen hij in The Origin schreef: “Natural selection will produce nothing in one species for the exclusive good or injury of another.” In TwentseWelle word je namelijk aangestaard door opgezette dieren waarvan de soortgenoten in het wild zijn uitgeroeid of een zeer bedreigd bestaan leiden. In die zin had Darwin gelijk: ons geweld is niet exclusief gericht op een diersoort. Het is algemeen. Dat is pas een evolutionair raadsel.