Romantiek is een lastig begrip. Ergens in de tweede helft van de achttiende eeuw waren overal in Europa, maar zeker in Duitsland, Engeland en Frankrijk, nieuwe geluiden te horen. Kunstenaars en denkers wilden van de gebaande paden af. Opgelegde regels – of die nou van de kerk, de kunstacademie of de heersende klasse waren – werden ter discussie gesteld. De ‘ontdekking van het eigene’ was heel belangrijk. En dan niet allleen de ontdekkinng van de eigen zieleroerselen, maar ook van het eigen volk, het eigen land, de eigen natuur. Tegelijkertijd, en dat maakt Romantiek zo’n verwarrende term, kwam het in zwang om het irrationele, exotische en gevaarlijk onbekende op te zoeken. Dat leidde tot zowel de meest sublieme landschappen ooit geschilderd als tot benauwende kleinburgelijke interieurtjes.
Teylers Museum toont nu romatische kunst uit Nederland en Rusland uit de periode 1800-1850. Ik werd gelokt door Vorobjevs ‘Eikenboom getroffen door de bliksem’, die veelvuldig te zien was in de pers. Die viel nogal tegen, gewoon omdat de bliksem niet overtuigend geschilderd is.
Wat was onze eigen B.C. Koekoek toch een goede schilder! Je kunt heel veel tijd doorbrengen voor zijn landschappen. Of beter: in zijn landschappen. Het oog wil wandelen. Maar het moet gezegd, het is een braaf soort romantiek, bij Koekoek. Trouwens ook bij de meeste Russen.
De tentoonstelling maakt heel wat overeenkomsten tussen Nederlandse en Russische kunst duidelijk, zoals een voorkeur voor koel maanlicht dat je fraai kunt contrasteren met warm licht van vuur. En voor kustenaars uit beide landen was Italië een rijke bron van inspiratie. De Rus Brjoellov zei dat daar “de natuur zelf de voornaamste leermeester van schoonheid is.” Hij schilderde er ‘Bij de Madonna-eik’. In dit tafereel gaat de volksdevotie naadloos over in heidense natuurgodsdienst, de eik en het Mariabeeld zijn niet te scheiden.
Is er ook nog sublieme natuur? Zeker, en hoe kan het ook bijna anders, in de vorm van een zeegezicht: ‘Schipbreuk op de Engelse Kust’ van de Utrechtse schilder Christiaan Dreibholtz. Schepen slaan te pletter, de gevluchte bemanning deint stuurloos in een sloep en een losgeslagen ton  onderstreept hoe alles en iedereen ondergeschikt is aan het geweld van de natuur. Maar net als bij een hele goede film, je verkneukelt je ook omdat je er van een veilige afstand naar kijkt.

Morgen andere Romantiek.

Het eerste schilderij is van Anton Ivanov: Overtocht van Nikolaj Vasiljevitsj Gogol over de Djnepr, 1845.