Staatsbosbeheer beheert enkele van de belangrijkste archeologische monumenten van ons land. Daar zitten echte eyecatchers bij, zoals de hunebedden en, iets ouder zelfs maar verborgen onder de grond, de vuursteenmijnen van Rijckholt -St. Geertruid in Zuid Limburg. Toch past de organisatie enige bescheidenheid. Kennis van de archeologie is namelijk nauwelijks aanwezig bij Staatsbosbeheer. Om op zijn minst de contacten met de experts aan te halen, en zelf ook wat kennis op te doen was ik op pad met José Schreurs van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Die organisatie zit in de afrondende fase van een veldonderzoek dat sinds 2008 in Rijckholt plaatsvindt.
De vuursteenmijnen zelf, waarschijnlijk tussen ca.4300 en 3400 en misschien zelfs 2600 v.Chr. in gebruik geweest, zijn al in de negentiende eeuw ontdekt en sindsdien behoorlijk goed onderzocht. Ik heb het nog nooit gedaan maar buiten het rustseizoen van de vleermuizen om, kun je de mijnen bezoeken. Foto’s op internet beloven een spannende blik in het verleden.

Gelukkig is niet dat hele verleden zo verborgen. Integendeel. Als een boom omwaait zie je in de wortelkluit stukken vuursteen zitten. José kan mij precies vertellen wat ik zie, vuursteenkernen, klingen, afslagen …Kortom, en het blijft ongelofelijk dat het zo tastbaar is, dat iemand hier pak ‘m beet 5000 jaar geleden op een stuk vuursteen sloeg in de hoop er een goed werktuig van te maken.
De mijnen liggen in een helling van het  Savelsbos dat samen met het Eijsdenerbos een plateau omkranst. Die hoge vlakte wordt De Kaap genoemd. Er waren wel aanwijzingen dat de prehistorische mens dit gebied ook gebruikte – aan de oppervlakte vond je gewoon wel bewerkt vuursteen – maar het was nooit goed onderzocht. Het werd meteen een goeie testcase voor onderzoeksmethodes. Zo kun je bijvoorbeeld weerstandsonderzoek doen. Bij archeologie van latere datum, neem een kasteelterrein, heeft dat goede resultaten opgeleverd. Het onderzoek werkt met electriciteit: elk materiaal heeft zijn eigen geleiding en als je weet hoe de bodemopbouw van nature is, kun je bij een afwijking door mensen aangebrachte veranderingen veronderstellen. Bijvoorbeeld een greppel of een aarden wal, waaruit je weer iets zou kunnen leren over hoe de neolithische mens met zijn terrein omging.
Even leek het in Rijckholt erop dat er misschien wel een greppel aanwezig was. Dan wordt een proefsleuf gegraven…helaas, er was niets. Weerstandsonderzoek blijkt in een zo complexe bodem als hier, niet de beste methode te zijn.
Er is wel een reuze spannende hypothese ontstaan als gevolg van ander onderzoek. Op zo’n 400 meter van de bekende mijnen vandaan zijn grote stukken vuursteen aangetroffen, vaak slechts ruw bewerkt. En dat is onlogisch: je gaat niet slepen met die zware stenen. Zou hier misschien een tweede mijnencomplex geweest zijn? Dat is ernstig koffiedik kijken, maar wel leuk.
Vooralsnog worden eerst alle vondsten gezeefd, gespoeld en gedroogd. Ze worden beschreven en overgebracht naar de RCE in Amersfoort voor verdere interpretatie. Uiteindelijk worden ze overgedragen aan het provinciale depot van Limburg. En dan voorzien van een wetenschappelijk verhaal.

De luchtfoto is van Peter Bosch via de site www.vuursteenmijnen.nl.

Veel later diezelfde dag, blijkt op de pre-Halloweenparty in cafe Kalff in Utrecht zo’n stuk vuursteen de wildste gevoelens op te roepen.