In het Zuid Limburgse Spaubeek, mijn geboortedorp, staat een fantastisch bouwsel. Het is een openluchttheater uit de jaren twintig van de vorige eeuw. De achterwand en de coulissen, uitgevoerd in beton en cement, zijn grotendeels verdwenen. Een stukje ervan staat nog en dat is vol graffiti gespoten. De zitplaatsen, net als bij een klassiek amfitheater in de heuvel aangebracht, zijn er ook nog.
Nu heeft dit theater het nooit tot rijksmonument geschopt (onbegrijpelijk) maar bij heel veel gebouwen die wel die status hebben, doet zich hetzelfde probleem voor. Dat zien we ook bij Staatsbosbeheer, dat meer dan 500 van die rijksmonumenten bezit. Nadat de oorspronkelijke functie ervan verloren ging, kun je ze niet of nauwelijks meer herbestemmen. Allerlei forten, boerderijen, kastelen en zo meer kun je verhuren, verpachten of zelf exploiteren. Dan wordt het monument gebruikt – meestal het beste wapen tegen verval – en het brengt ook nog geld op. Maar dat kan dus niet met alle monumenten. Denk aan een oude spoorbrug of een grenspaal.
Een van die onmogelijke monumenten is de koepelbunker bij Katwijk. Ooit aangelegd door de Duitsers als deel van de Atlantikwall (die een geallieerde aanval moest keren), staat dat ding er maar te staan. Zou je denken. Want als je er even de tijd voor neemt, besef je dat hij een prachtig leesteken in het landschap vormt. Hij is niet alleen historisch interessant, maar ook sociaal. Al was het alleen maar omdat hij het hoogste punt bij Katwijk markeert. Dat is niet alleen handig voor wandelaars. Nog veel te vaak wordt vergeten dat mensen zich hechten aan hun horizon. Daar hoef je niet te sentimenteel over te doen, maar het is wel belangrijk. En er doet een leuk verhaal de ronde dat rivaliserende voetbalclubs de bunker gebruikten: de winnaar kalkte hem in de clubkleuren.
Nu scheelt het dat deze bunker zo goed als onderhoudsvrij is. (Graffiti verwijderen begin je niet eens aan). Maar -theoretisch- wat zou hij ons waard zijn? En zouden de Katwijkers hem willen adopteren, financieel bedoel ik dan.
Op Texel, als onderdeel van Batterij Den Hoorn, beheert Staatsbosbeheer een meetpost. Dit is eigenlijk niet meer dan een betonnen hok van waaruit de zee in de gaten gehouden kon worden. Registraties werden doorgegeven en elders verwerkt. Door ‘onze jongens’. Dit is geen onderdeel van de Atlantikwall maar een van de jongste monumenten van onze vestingbouwgeschiedenis en dateert uit 1938-40. (De IJsellinie is nog jonger, maar die is in Navo-verband aangelegd). Op particulier initiatief is dit ‘onmogelijke monument’, dat behoorlijk verzakt was, rechtgezet. Het is weer een belangrijk uitkijk-en markeringspunt. Voor trotse Texelaars en hun gasten.
Het is goed dat er vanuit de rijksoverheid geld gaat naar monumenten. Zeker wannneer dit objecten betreft die nauwelijks marktwaarde hebben en niet zomaar te exploiteren zijn. Wanneer de burger zich daar ook voor verantwoordelijk voelt, is het nog beter. Een gekoesterd monument is een behouden monument. Dat klinkt als een leus uit de tijd dat die monumenten gebouwd werden. Maar ze is actueler dan ooit. Participatiemaatschappij betekent immers dat je het gewoon zelf moet doen.