Het waren gewoon zeekoeien of lamantijnen, zeggen wetenschappers nu. Maar eeuwenlang zwoeren zeevaarders ze gezien te hebben: zeemeerminnen. Een tatoeage van een meermin op de arm van een zeebonk – waarom zou hij zo’n plaat laten zetten? De meermin staat uiteraard voor het verlangen naar een vrouw. Maar er is meer. De meermin vertegenwoordigt ook de verleiding, die zo sterk is, dat je eraan toegeeft maar die uiteindelijk je zeemansgraf wordt. Dan verwijst de meermin naar het cliché: de zee geeft en de zee neemt.
Dat de zeemeermin in heel veel culturen en door de tijden heen zo’n dubbele betekenis heeft, zag ik in Teylers, dat voor de tentoonstelling Een Zee Vol Meerminnen honderden van deze waterwezens laat zien. Het interessantste zijn de afbeeldingen die direct voortkomen uit het geloof in het bestaan van de meermin. Zoals in een wetenschappelijke verhandeling (‘Geschiedenis der Monsters’) uit 1662. Of in het beroemde Visboek van Adriaen Coenensz uit 1577-79. Deze scheveninger catalogiseerde alles wat in de zee voorkwam: niet alleen haringen en zo maar ook draken en uiteraard ‘zeewijven’. Het exemplaar van de meermin bij Coenensz heeft naast een dubbele staart ook twee vogelpoten. Die zouden nog een verre echo kunnen zijn van de wijze waarop de sirene werd afgebeeld. Dit mythische wezen had tot in de achtste eeuw een half vrouwelijk, half vogelachtig uiterlijk maar transformeerde langzaamaan tot een echte meermin; een vrouw met een geschubde staart.
Met die zeemeerminnen is het natuurlijk ook heel vaak een kwestie van ‘I want to believe’. In een zeventiende-eeuws rariteitenkabinet hoorde een lichaamsdeel van een meermin thuis, dus er werd van alles verhandeld wat daarvoor door moest gaan. En op kermissen wordt er heel soms nog weleens eentje vertoond. In 1904 liet Georges Méliès al zien hoe een meermin in film tot leven komt.[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=Zjan4dI23Gc&w=420&h=315]

Op heel veel plaatsen is het geloof in een watergodin, afgebeeld als meermin, springlevend. Overal in Amerika waar in de tijd van de slavernij Afrikaanse religies zich mengden met Europese, zien we haar. Vormen en betekenissen vervloeiden. Maria, zeker als Sterre der Zee (Stella Maris) en de Yoruba godin Yemanja zijn niet meer te scheiden. Op Haiti is de meermin Lasirèn (la sirene). Aan haar worden gunsten gevraagd en zij ontvangt offers die in zee worden geworpen. Op het eiland kom je de meermin zelfs tegen in populaire liedjes met onzin(?)teksten. Hier vertolkt door bandleider Issa El Saieh. Die overigens ook een beroemde galerie had waar vast heel wat Lasirèns verkocht zijn.[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=byAV9FaTuzI&w=420&h=315]

(De zeemeermin, de walvis / mijn hoed viel in zee/ Ik streel de meermin. Mijn hoed viel in zee / Ik streel de walvis, mijn hoed viel in zee).

Gaat dat zien, daar in Haarlem. Ik heb het altijd afgehouden maar dit weekend duik ik in de onderwaterwereld van De Kleine Zeemeermin.