Voor de spanning hoef je ‘m niet te lezen, de nieuwe Frans de Waal. In De Bonobo en de tien geboden weet je al heel snel wat de uitkomst van het betoog is: ons besef van goed en fout, onze moraal, is géén dun laagje vernis, komt niet van God en wordt evenmin door de rede opgelegd. Ze komt van binnenuit en is geworteld in de emoties. Ze is uiteraard ouder dan wetenschap, maar ze gaat ook aan de religie vooraf. Die laatste heeft wel een belangrijke rol gespeeld. De Waal vraagt zich af of “religie misschien wel een schip is dat ons over de oceaan heeft gebracht en ons in staat heeft gesteld grootschalige samenlevingen met een goed functionerende moraal te ontwikkelen. Nu er land in zicht is zeggen sommigen dat het tijd is om van boord te gaan, maar wie zegt dat het land zo stevig onder de voeten is als het eruitziet?”

Vergis je niet, dit is geen pleidooi van De Waal voor of tegen godsdienst. Hij constateert alleen dat kerken bijvoorbeeld een belangrijke sociale functie hadden en moraal verankerden. Dat plotsklaps willen afschaffen is misschien zelfs wel gevaarlijk. Verder staat het iedereen vrij zijn spirituele behoeften te vervullen als hij een ander daar geen kwaad mee berokkent. De Waal is zelf ‘in het geheel niet gelovig’ en vindt het niet de taak van de wetenschap om zich bezig te houden met het bestaan van God aan te tonen of te ontkennen. Voor  collega’s die dat wel doen, zoals bijvoorbeeld Richard Dawkins, schrijver van God als misvatting heeft hij eigenlijk geen geduld. En wanneer die neo-atheisten zoals De Waal ze noemt zich van intolerante of kwaadaardige kletspraat bedienen, kunnen ze een flinke tik van De Waal verwachten. Respect!, man.

In het boek staan heel wat verwijzingen naar populaire cultuur (De Waal weet wie Eminem is). Ik denk dat hij onderstaand filmpje zou kunnen waarderen, gewoon omdat hij ook niks opheeft met de arrogante wetenschapper, die uit ijdelheid of tunnelvisie blijft vasthouden aan achterhaalde inzichten.

De Bonobo is een plezier om te lezen. Dat komt omdat er, naast het grote betoog, voortdurend subplots zijn, of doordat de schrijver ons inkijkjes geeft in zijn eigen leven. Van jongetje in Waalwijk, waar hij ongeschonden het katholicisme achter zich liet via student die ratten en kauwtjes op zijn kamer hield tot gevierd primatoloog die de wereld overvliegt.

Voortdurend haalt De Waal prachtig onderzoek aan dat bijvoorbeeld empathie of gradaties van altruïsme bij mensapen en andere zoogdieren aantoont. Het zijn harde cijfers maar vaak heeft De Waal er een ontroerende anekdote bij die de wetenschappelijke conclusies kleur geven. We lezen over een blinde olifant die door een vriendin geleid wordt, over een aap zonder handen die toch overleeft omdat zijn soortgenoten hem helpen.

Zo halverwege het boek moet je af en toe heel goed opletten of De Waal als hij het over ‘de man’ heeft nou een mensenman of een apenman bedoelt. Daar zit iets moois in, omdat de overeenkomst tussen mens en aap ons blijft verwonderen. Misschien is zelfs het onderscheid niet zo scherp te maken…(als je nu begint te steigeren, als de ‘Ja, maar’ al op de lippen ligt: lees De Bonobo!).

De Waal heeft een afkeer van wetenschappers die aan de haal gaan met de evolutieleer. Het zeer algemeen gehoorde idee dat evolutie gebaseerd is op zelfzuchtigheid van organismen stoort hem enorm. Eenvoudigweg omdat er geen bewijs voor is.

Ik realiseerde me ook dat we als mensen vaak idioot moeilijk lopen te doen. Over altruïsme bijvoorbeeld. Dat is ‘gedrag dat je iets kost, terwijl het een ander ten goede komt’. Maar in strikte zin kan dat niet, je krijgt namelijk altijd iets terug. We kunnen het niet helpen een goed gevoel te krijgen van goed te doen.
[youtube http://www.youtube.com/watch?v=cXr2kF0zEgI?rel=0&w=420&h=315]