Sittard is een stad waar veel moois is gesloopt of weggepoetst. Toch zijn er plekken waar andere tijden je toefluisteren. Neem alleen al de Grote Petrus kerk en het meer dan honderd jaar oude café met een naam als een gedicht; ‘t Sjterfhoes. Vlakbij ligt Museum het Domein waar nu The Macabre Treasure van de Amerikaanse kunstenaar Mark Dion te zien is. Ik vraag me af of iemand de kunstenaar, die veel in de omgeving rondzwierf om materialen voor zijn installaties te vinden, verteld heeft wat de cafénaam betekent. Hij zou als ondertitel bij de tentoonstelling passen en Dion lijkt er zelfs subtiel naar te verwijzen.

The Macabre Treasure is door de kunstenaar samengesteld als een compact overzicht van zijn oeuvre. In het restaurant van Het Domein hangt grafiek die je als sleutel tot het werk van Dion kunt beschouwen. In eerste instantie lijkt het te gaan om de bekende titelbladen van wetenschappelijke boeken uit de zeventiende en achttiende eeuw. Van die folianten waarin de hele gekende natuurlijke wereld wordt geordend en die zo de harmonie van de schepping laten zien.

Dion toont een prachtig blad dat Scala Natura (zonder ‘e’ op het eind) heet en dat de ontwikkeling van het leven laat zien in een opklimmende reeks; van eencellig gewemel via planten en dieren tot de mens, de kroon op de schepping. De ‘Scala’ (trap of ladder) is gebaseerd op een klassiek idee over hoe de kosmos geordend is, van de levenloze materie op de laagste trede via de mens en nog hoger, de engelen, uiteindelijk uitkomend bij God. Daarbij is het lagere steeds dienend aan het hogere.

Ook wanneer God in de achttiende- en negentiende-eeuwse wetenschap steeds meer uit beeld verdwijnt, blijft dit hiërarchisch plaatje gehandhaafd. De mens, naar Gods beeld geschapen of als hoogst ontwikkelde levensvorm, in beide gevallen gaat vanuit die toppositie een heerschappij uit over alles wat zich eronder bevindt.

Volgens de invloedrijke achttiende-eeuwse wetenschapper De Buffon, die uit vondsten van fossielen afleidde dat de natuur een geschiedenis heeft, en daarmee de term natuurlijke historie gangbaar maakte, had de mens vanuit zijn hoge positie een plicht: “Man has a duty to protect the world from the ponding of water in marsh and bog, and from too luxurious a plant growth; his is a ‘superintendent industry’ correcting their excesses lest the spontaneous plant production make of the earth a wilderniss of trees, weeds, thorns, briars.” Zo!

Maar terug naar Dions Scala. Hij voegt iets toe aan de bekende afbeelding: na de mens volgen een klok, een troffel, een microscoop…Daarmee wordt de ordening een lachertje en zet Dion een groot vraagteken bij de haast blind aangenomen ideeën over hoe de natuur of de wereld in elkaar zitten. Hij zegt: besef eens hoe jouw blik gestuurd en gekleurd wordt door de manier waarop zaken aan jou gepresenteerd zijn en hoe makkelijk je die voorstelling voor waar en werkelijk houdt. Om het in beeldspraak uit te drukken: je kunt de werkelijkheid die je in je net vangt niet meer zien omdat je je blind staart op de touwen van het net.

Dion wijst ons er voortdurend op hoe de wetenschappen, musea maar ook de vermaaksindustrie bepalen hoe we kijken en daardoor wat we zien. Met zijn werk probeert de kunstenaar die dominantie aan te tonen en te doorbreken want volgens hem heeft die geleid tot een wereld die ‘slowly becomes less biological diverse, more impoverished, an uglier, less remarkable place to live’.

Op de tentoonstelling, met ruimtes als The Museum of Poison en Underworld Hall, tref je zoals de titel belooft, veel macabers aan: een enorme witte eekhoorn van kunstbont die er uitgestrekt als roadkill bijligt, een ijsbeer die vastloopt in de teer, het skelet van een mandril dat in een laag troep is opgesteld en honderden foto’s van jagers met hun buit.

In The Cabinet of Mystery heeft Dion drie rouwplanken uit de collectie van het museum gebruikt. Die planken werden in Zuid Limburgse dorpen bij huizen geplaatst waar iemand overleden en opgebaard was. De gewoonte verdween in de jaren vijftig van de vorige eeuw. De planken zijn schitterende volkskunst met naïef geschilderde doodshoofden, de tekst Memento Mori (gedenk te sterven) en een uurwerk dat, vermoed ik, de tijd van overlijden aangeeft. Er tegenover plaatste Dion een wekker die op dezelfde tijd is vastgelopen. Het schijnbaar volstrekt willekeurige ‘vier over half een’ krijgt zo een enorme beladenheid.

Dion heeft regelmatig aangegeven er geen vertrouwen meer in te hebben dat de mens stopt met de onttakeling van ecosystemen. Toch maakt Dion zeker niet alleen deprimerende kunst. Morgen meer Dion! De kunstenaar op zoek naar the marvellous and wonderful die hij vindt in de levende natuur.