Gelukkig, dacht ik bij binnenkomst, niet alleen maar rozen! Het Teylers Museum in Haarlem adverteert zijn nieuwe tentoonstelling breed met ‘Rozen van Redouté’. Maar van deze botanisch tekenaar (de allerbeste ooit) kende ik ook reproducties van aquarellen met allerlei inheemse planten. Die wou ik nu weleens in het echt zien.
En ze zijn er, meteen bij de ingang. Het blijkt om werken te gaan voor Sertum Anglicum of Engelse Lauwerkrans, een opdracht uit 1787 toen Redouté enige tijd in Londen verbleef. Redouté’s absolute meesterschap is zonneklaar bij ook de meest bescheiden planten. Neem een plant uit het geslacht Centaurie (waar ook de korenbloem toe behoort). Met grafiet, inkt en waterverf speelt Redouté het klaar de meest subtiele licht- en schaduwwerking te vangen op het perkament. En er is altijd wel iets wat in strikt botanische zin niet hoeft, zoals een fraai aangevreten blad of een verrassende compositie – zoals bij de rudbeckia, iets verderop in de tentoonstelling. De kunstenaar laat drie bloeistadia van de plant zien, tegen een achtergrond waar een groot blad wat vaaglijk doorheen schemert.

Redouté (1759-1840) wist precies waaraan zijn bloemenwerk moest voldoen. Niet alleen dienden de planten accuraat te worden weergegeven, ook compositie en kleur verdienden alle aandacht om te voorkomen dat stijfheid of monotonie het geheel zouden bederven. Het resultaat moet je ‘een vrouw kunnen voorleggen die zich dan graag wil vergelijken met de afbeelding’.

Redouté’s talent werd al snel erkend aan het hof. Vanaf 1788 vulde hij de Koninklijke verzamelingen aan. In Frankrijk bestond al sinds Lodewijk XIV de traditie om botanische schatten uit de Jardin du Roi te laten vastleggen. De collectie die zo ontstond noemde men Les Vélins du Roi. Vélin, in het Nederlands velijn, is de allerfijnste perkamentsoort (gemaakt van de huid van doodgeboren kalfjes, wordt gezegd). Het is heel wit en glad, haast porseleinachtig en de geschilderde planten komen er schitterend op uit. Van een van Redouté’s voorlopers, Nicolas Robert (1614-1685) hangt er een geweldige Eryngium (blauwe zeedistel).

De kunstenaar valt de ene na de andere eer te beurt. Hij wordt lid van het prestigieuze Parijse Linnaeus Genootschap, krijgt van Marie-Antoinette de titel Dessinateur du Cabinet de la Reine en sommigen noemen hem de Rafael van de Rozen.
Maar zoals gezegd er is in Haarlem veel meer te zien dan alleen rozen. Er zijn vetplanten, lelies, exotische rariteiten, gerania en paddestoelen (let op de aardster met pufje sporen).

Pierre-Joseph Redouté wist ook de techniek van de stippelgravure te verbeteren waardoor de gedrukte versies van zijn kunstwerken haast de kwaliteit hebben van de orginele aquarellen. Ik kon een WOW niet onderdrukken bij de grote vitrine waarin al zijn plantenboeken staan opgesteld. (Maar dat kan prima in dit wat stille museum; je bent er onder plantenvrienden).

Ik kwam er niet voor maar ik moet wel toegeven Sa Majesté is op deze tentoonstelling niet koningin Marie-Antoninette of keizerin Joséphine Bonaparte (Redouté werkte voor allebei) maar onbetwistbaar; La Rose. Er hangen er niet eens zoveel maar zijn Rosa Hudsonia slaat alles. Die zou je zo van het perkament willen plukken en ruiken.
De Amerikaanse schrijfster Gertrude Stein (van ‘Rose is a rose is a rose is a rose’) zei over haar beroemdste zin: “…I think that in that line the rose is red for the first time in English poetry for a hundred years”. Daarmee gaf ze aan dat door veelvuldig en ongeïnspireerd gebruik van de roos in de dichtkunst, het beeld nietszeggend was geworden. Er is, in de dichtkunst en net zo goed in de schilderkunst een keer in de zoveel tijd een genie nodig om het stof weg te blazen en ons weer te laten zíén. Zowel Stein als Redouté lukte dat.