Hij was bij mij een tijdje ‘van de radar’ maar hij blijft een van de grote namen uit de natuurkunst: Sjoerd Buisman. In Museum Het Dolhuys in Haarlem zag ik twee werken van hem en dat was een goede hernieuwde kennismaking.

Buisman, die lang twijfelde of hij biologie zou gaan studeren of naar de kunstacademie zou gaan, koos uiteindelijk voor dat laatste. Maar de natuur is altijd zijn onderzoeksterrein gebleven. In de jaren zestig en zeventig heeft hij heel veel geëxperimenteerd met processen uit de natuur. Hoe zijn licht en zwaartekracht van invloed op plantengroei? Daartoe hield hij planten in steeds donkerder ruimtes of hij hing ze op hun kop aan het plafond. In die tijd raakte hij ook gefascineerd door de pure herstel- en groeikracht van bomen die als hun stam uitdijt bijvoorbeeld prikkeldraad dat in de wegzit gewoon opnemen in hun groei.

Buisman ging steeds meer op zoek naar wat hij noemt ‘plastische gebeurtenissen in de natuur’. Dat is de natuur aan het werk als vormgever. Kunsthistorica Barbara Wörlag heeft erop gewezen dat Buisman speelt met de observatie van Goethe dat in de plantkunde ‘twee hoofdneigingen [gelden]…of, zo men wil, de beide levenssystemen, waardoor het plantenleven gestuurd wordt: het verticale en het spiraalsysteem’. Dat verticale zal duidelijk zijn: een plant wortelt omlaag en reikt naar boven. Met het spiraalsysteem wordt bedoeld dat heel veel planten een ordening vertonen in spiraalvorm. Kijk maar naar de bladstand (phyllotaxis) van planten en bomen. Als de natuur daar eindeloos veel vormen mee kan maken wat reikt zij de kunstenaar dan wel niet aan? De spiraalvorm zou Buisman nooit meer loslaten. Rudi Oxenaar, van 1963 tot 1990 directeur van Rijksmuseum Kröller Müller schreef er enthousiast over: “Het begon met een zwiepend getordeerde, verticale lijn zonder begin of einde, deel uit een continuüm en er kwamen zowel horizontale als verticale versies, staand en liggend, open of gesloten. Lineair, dubbel gevlochten, massaal en traag wentelend of in een vlietende krul, schijven, rollen, cylindrische en conische vormen, hoekig vertand, pyramidaal gestapeld, als een ziggurat of een Toren van Babel, of als een archeologische vondst…

Een spiraal van egelantierroos (in brons gegoten) vind ik bijzonder mooi. De vervaarlijke doorns spiralen langs de stengel die op zijn beurt door de kunstenaar in een gesloten spiraal gevlochten is. De tak krijgt de vorm van een eeuwige rondgang, zoals we die kennen van de beroemde afbeeldingen van de slang die in zijn staart bijt. De kunstenaar bedient zich hier van een oeroud symbool maar dat teken verwijst wel naar de natuur zelf terug. Wörlag waarschuwt, met Goethe: “ Men moge toch vooral niets achter de verschijnselen zoeken, zij zelf zijn de leer.”

Naast de spiraalvorm is Buisman ook blijven werken met levende natuur in de zogenoemde groeiwerken. Nu staat er bij wijze van spreken op elke rotonde een kunstwerk van wilgenstaken maar Buisman was een van de eerste kunstenaars die met de fantastische eigenschappen van wilgen werkte. Verschillende malen creëerde hij een eiland door kale wilgentakken te planten. Mooi om de seizoenen te volgen terwijl het eiland ‘uitliep’ of broedplaats voor watervogels werd. In 2001 staken onder leiding van Buisman medewerkers van Staatsbosbeheer en het waterschap 9000 wilgentakken in de plomp in het Noord Hollandse plaatsje De Rijp. Zo werd in een oud veenriviertje een nieuw eiland geschapen, van hetzelfde materiaal dat al eeuwen gebruikt werd om afkalving van oevers tegen te gaan. Dat is een mooie verwijzing maar wat Buisman vooral duidelijk maakt is dat gewoon groei al bijzonder genoeg is.