Niet om nou te gaan zeuren over wat er allemaal ontbreekt in de Canon van de Nederlandse Geschiedenis, maar toch. De gasbel staat er wel in maar onze turf niet. En dat was toch eeuwenlang onze belangrijkste energiebron. Turf is niks anders dan vergraven en gedroogd veen en daar hadden we vroeger heel veel van, nu is het bijzonder zeldzaam.

Het Bargerveen, bij Emmen, is een van de schaarse restanten hoogveen. Ooit maakte het deel uit van het gigantische Bourtanger moeras dat zo’n 3000 vierkante kilometer besloeg. Stel je al die duizenden mensen voor die dat veen hebben afgegraven! Dat was voor de komst van allerlei machines loeizwaar werk: steken, stapelen, na het drogen in schuiten laden, die schuit trekken, wat meestal gebeurde door vrouwen…

Hoogveen bestaat voor het belangrijkste deel uit veenmossen. Die vormen als het ware een tapijt dat regenwater vasthoudt. Een veenmosje kan wel tot veertig keer zijn drooggewicht aan water opnemen. Aan de onderkant sterven de mostapijten af terwijl ze aan de bovenkant doorgroeien, zo worden pakketten hoogveen gevormd.

Nadat de grootschalige, industriële vervening tot een halt gekomen was, bleek in de jaren zestig van de vorige eeuw dat er nog maar heel kleine stukjes niet vergraven hoogveen over zijn, zoals het Meerstalblok in het Bargerveen. Dat is onze oernatuur! We hebben dan wel onze laatste oude bossen in de negentiende eeuw gekapt, maar we hebben nog (restanten) hoogveen, duizenden jaren oud.

Het Meerstalblok kampte wel met ernstige verdrogingsverschijnselen. Ecologen bedachten dat ‘als we er water opzetten’ het misschien wel weer levend hoogveen wordt, met (aan)groei van veenmossen. Grote stappen, snel thuis: dat is gelukt. En in zo’n levend hoogveen voelen allerlei andere soorten zich thuis. Een keer met de boswachter mee en je ogen zijn geopend. Eerst voor al die verschillende soorten veenmos en hun geweldige kleuren (ik overdrijf niet) en dan; lavendelheide, veenbes, kraaiheide, veenpluis. Super! Zie hoe ze van die miniatuurlandschapjes vormen waar je eindeloos naar kan kijken. Ik vond ook nog de eicocons van de tijgerspin, oorspronkelijk uit het Middellandse zeegebied maar nu in heel Nederland gezien. Wikipedia meldt over deze gasten: “Het mannetje van deze soort kan hooguit twee keer paren omdat hij bij het paren één van zijn twee genitaliën in het vrouwtje laat zitten”. Nou lekker is dat. Maar eigenlijk hoeven we ons geen zorgen te maken over het gehandicapte bestaan van de spinnenman: “Hij wordt na de paring vrijwel altijd ingesponnen en later opgegeten door het vrouwtje zodat een tweede paring eerder uitzonderlijk is.”

Ecologen houden niet van het woord oernatuur. ‘Oer’ gaat over een tijd die ooit was terwijl zij liever denken in processen en systemen die kunnen zijn. Om daar iets van te snappen moet je een door de mens begrensd natuurgebied altijd bekijken in een groter landschappelijk geheel. Hoe komt water dat gebied binnen? Wordt het er lang vastgehouden? Hoe vloeit het weg? Dat soort zaken. Die bepalen welke planten er komen en welke dieren volgen en alles bij elkaar vormen ze één groot samenhangend gebeuren. Ik noem het wel eens natuurnatuur, in tegenstelling tot meer door de mens beïnvloede natuur. Helemaal natuurnatuur is het Bargerveen niet, daarvoor heeft de mens te veel gesleuteld aan de waterstromingen in de omgeving. Maar met wat hulp van ons, zoals het aanleggen van dammen die water in het gebied houden, leeft het veen weer! Misschien zijn die geschiedkundigen van de canon daar wel van geschrokken. Die zijn toch meer van de dingen die voorbij zijn.