[youtube http://www.youtube.com/watch?v=8bgasiJ-IZg?rel=0]De negentiende editie van de fotomanifestatie Noorderlicht heeft als thema Terra Cognita en toont met werk van 115 deelnemers even zo veel visies op natuur. Het centrale punt van het festival is Museum Belvédère, vlakbij Heerenveen. Het museum ligt in het park van de buitenplaats Oranjewoud waarvan de buitenruimte ook gebruikt wordt voor exposities. Daarnaast zijn er nog tal van nevenlocaties.

De organisatie heeft zijn best gedaan de enorme rijkdom aan beelden enigszins te ordenen en op thema onder te brengen: Urban jungle, Untamed, The Harmony between Man and Heaven, Into the Unknown, The Enchanted Forest, Safe Haven, Inspiration.

Maar toch, na Oranjewoud, Museum Belvédère en Museum Willen van Haren gedaan te hebben, dwarrelen er wel erg veel indrukken door mijn hoofd. Zoeken naar een rode draad geef ik al snel op; er is sublieme natuur en schone natuur, lieflijke en onheilspellende natuur, natuur vanuit grote hoogte gezien en van microscopisch dichtbij. Er zijn geënsceneerde en gemanipuleerde foto’s maar ook documentaire opnames.

Wat fotografie vooral vermag, in feite al sinds zijn uitvinding in 1839, is je anders naar de werkelijkheid laten kijken. Dat kan zijn omdat een fotograaf een fantasie creëert of omdat hij juist iets uit de objectieve werkelijkheid blootlegt wat je normaal niet ziet. Klassiek is het verhaal van Eadweard Muybridge die in de jaren zeventig van de negentiende eeuw de wereld verbijsterde met zijn fotografische opnames van een paard in galop. Wat bleek? “Muybridge’s photographs reveal clearly the mistakes that all sculptors and painters have made in their representation of the different gaits of the horse.” De fotografie opende ons de ogen en liet ons zien hoe een paard werkelijk beweegt, in tegenstelling tot hoe wij dáchten dat het beweegt. Terwijl de camera onze blik verruimt, relativeert hij tegelijkertijd de betrouwbaarheid van onze ogen.
En dat gebeurt nog steeds. Op Oranjewoud, in het gedeelte dat niet voor niks Into the Unknown heet, zag ik The Luminous Garden van Paul den Hollander die werkt met voor het blote oog onzichtbare electromagnetische velden van planten. En, net zo fascinerend, van Peeter Laurits, onder de titel Atlas of Heaven, paddestoelen in een soort mega-macro-opnames waardoor ze eruit zien als planeten en sommige een gouden glans krijgen of van onaards materiaal gemaakt lijken.

Als je zoveel fotografen uitnodigt iets met het thema natuur te doen, kun je er donder op zeggen dat verwijzingen naar de Duitse Romantische schilder Caspar David Friedrich vanzelf komen –in foto’s of in wat critici erover zeggen. Dat is niet zo vreemd, als een soort nabeeld bij de manifestatie zag ik in mijn geestesoog ook een uit al die indrukken samengesteld landschap met akelige steiltes en diepe kloven, razend watergeweld en majestueuze bomen.
Er wordt op Noorderlicht gespeeld met de ervaring van dat soort sublieme natuur. Wat ik zo’n opluchting vind is dat de meeste fotografen niet mee doen aan het ‘verplicht potje overdonderd zijn’.

Toni Hafkenscheid zegt bijvoorbeeld dat de door velen als adembenemend ervaren Grand Canyon, hem aan de landschappen langs de modelspoorbaan uit zijn jeugd laat denken –inclusief de boomkruinen van een dot wol en bergen van karton. Hafkenscheid werkt met een speciale (tilt shift) lens die alleen scherp stelt op een heel klein deel van het landschap. Hierdoor wordt zelfs de grand Canyon teruggebracht tot een speelterrein.

Nog bonter maakt Hiroyuki Masuyama het met The Lost Works of Caspar David Friedrich. Masuyama ging terug naar de plekken waar Friedrich 160 jaar geleden schetsen maakte voor zijn schilderijen. Van die plekken maakte hij duizenden foto’s, waaruit hij uiteindelijk The Lost Works samenstelt. Je weet niet wat je meemaakt. Om het ‘nog mooier’ te maken heeft Masuyama een lampje achter de foto’s geplaatst. Een trucje dat decennia geleden al toegepast werd in de souvenirkitsch. Stelt Masuyama hiermee vragen over tijd? Of over de consument die een steeds subliemer landschap eist? Of heeft hij gewoon humor?

Tenslotte, wat mij opviel is hoeveel talentvolle Nederlandse fotografen er zijn. Heel indrukwekkend vind ik Misha de Ridder, naar zijn werk heb ik erg lang gekeken. Hij neemt je echt mee naar buiten.
En je kunt niet om Patricia van de Camp heen. Haar foto van een konijn (in de trailer te zien) is zo’n beetje het beeldmerk van Noorderlicht 2012 geworden. Terecht, zoals een amateurfotograaf naast mij opmerkte: “Dat is gewoon een verdomd goeie plaat”.
De foto’s van Van De Camp hangen buiten. Vaak is dat een wat mindere plaats. De afbeelding is dan immers niet op mooi fotopapier afgedrukt en ook nog eens aan een wat zenuwachtig ogende stellage bevestigd. Dat leidt meestal allemaal af. Maar bij Van de Camp maakt het niet zoveel uit. Er hangt ook een geweldig schemerlandschap van haar. Dat past hier in het Friese: het is er grijs, de kraaien krassen en achter me ligt De Knipe, het land van Jan Mankes.