Wie waarschuwde de kunstenaar ook al weer om vooral nooit een zonsondergang te schilderen? Je zou daar nog aan toe kunnen voegen ‘en al helemaal niet boven zee’. Je kent het wel, een klatergouden zon die wegzakt in een rozekoekenlucht. De poging dit spektakelstuk van Moeder Natuur op doek vast te leggen heeft heel veel vreselijks opgeleverd. Zeker wanneer er ook nog ergens een palmboom in de compositie verwerkt werd.
De allergrootste Nederlandse zeeschilder, Hendrik Willem Mesdag, bewijst dat het toch kan: zonsondergangen boven zee schilderen zonder ook maar een zweem van kitsch. Geweldig zijn ze: Zonsondergang met garnalenvissers, in zoete tinten en Avondstemming (1889) met een loden lucht die aan de onderkant door de zon knalhard in wit wordt aangelicht.

Ze zijn te zien op de tentoonstelling Naar Zee, de zee in de Nederlandse kunst sinds 1850, in De Hallen Haarlem.
Dit museum heeft met zijn zomerexposities een reputatie opgebouwd bij liefhebbers van het Nederlandse landschap. Zo besteedde het al aandacht aan de Nederlandse Romantiek en met Zo Hollands aan ons landschap als onze identiteit.

Nog even terug naar Mesdag. Waar het talent bij een zeeschilder moet blijken is bij de horizon, daar waar water en lucht elkaar raken. Dat kun je op allerlei manieren doen als kunstenaar, met een strakke lijn bijvoorbeeld of juist door diffuus in elkaar overlopende vlakken te schilderen. Let er maar ‘s op hoe schilders dat aanpakken. Mesdag is in ieder geval heel overtuigend met zijn horizonten. Ja, hij kon terecht uitroepen “De zee is van mijn.”
Ook zeer overtuigend (ja, dat is het juiste woord) is De Zuiderzee (ca. 1929) van Willem B. Tholen. Hier klotst de zee haast van het doek.

In de benedenzaal, die het thema ‘Impressie’ behandeld, is het een feest van grote namen, vooral uit de negentiende eeuw. Mooi, van Hart Nibbrig, ‘Op de duinen in Zandvoort’ (ca. 1892). Net als bij de veel beroemdere franse impressionisten is Hart Nibbrig erin geslaagd de stemming van een moment perfect vast te leggen.

Best een aantal van de hedendaagse stukken uit de eigen collectie waren recent nog in Zwolle te zien, dus nu iets minder spannend. Gelukkig hangen er foto’s van Rineke Dijkstra. Haar werk is altijd fascinerend. Dijkstra heeft regelmatig aan zee gefotografeerd. Bijvoorbeeld in Castricum waar ze opgroeide. Vanaf 1992 werkte ze aan Beach Portraits, waarbij ze over de hele wereld mensen monumentaal aan zee fotografeerde.Die zee krijgt dan een haast universele kwaliteit, waartegen de eigenheid van de mensen benadrukt wordt.

De samenstellers van de catalogus houden ook van Dijkstra, er staat meer van haar werk in het boek dan er op de tentoonstelling hangt. De publicatie is overigens geschreven door Antoon Erftemeijer, dus constante hoge kwaliteit gegarandeerd. En hij weet je altijd te verrassen met citaten van kunstenaars, zoals dit, van Edgar Fernhout:“Ik moet helemaal ‘zee’ worden om zee te kunnen schilderen.”