In de Thijs Kramerlezing, die Hans Achterhuis op 10 februari uitsprak, weerlegt deze filosoof het betoog van collega denker Bas Haring. Deze laatste heeft veel media aandacht gekregen door te zeggen dat we ons geen zorgen hoeven te maken over de achteruitgang van soorten in de natuur. Als de mensheid overleeft is het genoeg, is het uitgangspunt van Haring. Achterhuis bouwt zijn opeenvolging van tegenargumenten elegant op, zoals we dat gewend zijn van hem.

Het is intellectueel vuurwerk, dat Achterhuis ontsteekt door erop te wijzen dat hij de grondhouding van Haring (die uitgaat van óverleven), afwijst. Ik dacht nog, nu komt een fijn verhaal over sámenleven, met fellow creatures. Iets over het belang van het besef dat er één aarde is waarop mens, plant en dier léven. Een beetje doet hij dat ook wel. Maar hij is, dat brengt het vak nu eenmaal mee, gebonden aan de spelregels van het vertoog. Dat wil zeggen dat er met rationele argumenten geduelleerd wordt.

Pas op het eind blijkt dat Achterhuis en Haring elkaar eerder spraken en daarbij (privé dus) hun gedeelde afschuw hebben uitgesproken over toekomstscenario’s met bijvoorbeeld een Zeeland vol wolkenkrabbers à la Hongkong, met gras tussen de stoeptegels als enige natuur. “Maar als consequent denker in de hoofdstroom […] van onze cultuur meent hij [Haring] dat hij deze kennelijk onafwendbare toekomst voor de mensheid met optimisme tegemoet kan zien.”

Dus omdat hij het zó en niet anders kan beredeneren, moet het zo zijn? Waarom zou je het denken zo’n primaat geven? Een mens is toch meer dan een denker? Een mens heeft ook intuïtie, spiritualiteit, een hart. Een mens heeft dromen voor de toekomst en nostalgie.
Ik zal zeker het belang van het denken niet dissen. Het functioneert uitstekend als een soort checks and balances voor al die andere vermogens van de mens. Maar de mens die alleen denkt is een half mens die het moet doen met een gedachte wereld.

P.s. Ik ben overigens groot fan van Achterhuis. ‘Iedereen’ zou bijvoorbeeld zijn De Utopie van de vrije markt moeten lezen waarin hij het gedachtegoed van Ayn Rand fileert.

P.p.s. Achterhuis haalt in zijn lezing even uit naar Ton Lemaire (nog zo’n grootheid). Hij legt hem de woorden in de mond van de negentiende eeuwse Amerikaanse schrijver David Thoreau: ”In de wildernis ligt het behoud van de wereld”. Lemaire weet echter dat er in het Engels wildness staat, te vertalen met bijvoorbeeld wildheid. (Lemaire gebruikt dat laatste woord bijvoorbeeld in De Indiaan in ons bewustzijn). Toch een heel verschil, wildernis of wildheid.
Lemaire is een filosoof die regelmatig aan het denken voorbij durft te gaan. Zou dat steken?

Voor een recensie van het boek van Bas Haring, kijk op het blog van Lucas Wenniger.

Meer over grondhoudingen lees je in het essay Mag een nachtegaal er ook zijn?.