Man Grote zaagbek. Foto: Joey Braat

In de rubriek 'Biesboschbewoner' zetten de boswachters van Staatsbosbeheer iedere maand een van de vele soorten planten, dieren of schimmels die de Biesbosch als hun thuis zien in het zonnetje. De Biesboschbewoner van deze maand is de grote zaagbek.

Het is duidelijk dat de donkere dagen voor kerst zijn aangebroken. Je loopt rustig een wandeling door de Biesbosch. Op een zachte zang van een roodborst na is het doodstil in het gebied, en door de strak grijze lucht hangt er een grauwige sfeer. Je komt aan bij een kreek en ziet ineens voor je een grote, sierlijke, witte eend naar boven komen. Het valt meteen op dat de vogel een ranke dieprode snavel heeft, en er een groene glans te vinden is op de kop. Je hebt zojuist kennis gemaakt met een van de meest iconische wintergasten van de Biesbosch, de grote zaagbek!

Boterbuiken

De grote zaagbek is de grootste van de 3 in Nederland voorkomende zaagbekken. Ook zijn directe neven, de middelste zaagbek en het nonnetje (ook wel kleine zaagbek genoemd) zou je in de Biesbosch tegen kunnen komen. Vooral de mannen zijn onmiskenbaar. Hun groene kop tekent prachtig af met het witte langgerekte lichaam met een zwarte “deken” over de rug. Alhoewel, echt wit is het niet te noemen. Erg ligt een soort van gelige gloed overheen. Door deze toch wel opvallende kleur draagt de grote zaagbek dan ook de typerende bijnaam ‘boterbuik’. De dames zien er heel anders uit. Zij zijn grijs van kleur met een witte borst die scherp aftekent met de prachtige warmbruine kop. Wat beide gelachten gemeen hebben is een prachtige en slanke knalrode snavel. Het zijn toch wel een beetje de paradijsvogels onder de eenden!

Goede visuitrusting

De grote zaagbek zijn echte visser. Hun hele lijf is dan ook helemaal aangepast op dit dieet. Met hun ranke gestroomlijnde lichaam schieten ze onder water als ware torpedo’s achter de vis aan. Dit kan doordat de poten helemaal achteraan het lichaam gepositioneerd zijn. Voor ieder duik houden ze hun kop even onderwater of te kijken waar er precies een lekker visje rond zwemt. Door een vlies voor het oog te laten zakken zorgen ze dat ze ook onder water alles haarscherp kunne zien. Beland een ongelukkige vis tussen de snavel van een zaagbek, is het einde oefening. Rijen scherpe naar achter gerichte “tanden” aan de rand van de snavel maken het onmogelijk om als vis nog weg te kunnen glibberen.

Het is niet ongebruikelijk dat zaagbekken de vleugels in een slaan en samen met ander soortgenoten samen werken tijdens het jagen. In een linie drijven ze de vissen dan richting een nauw punt toe. Eenmaal daar aangekomen is het tijd om de buit binnen te halen en de buik vol te eten. Een knap staaltje teamwork dat je bijvoorbeeld ook terug ziet bij soorten als de aalscholver.

Grote zaagbekken in de Biesbosch

Grote zaagbekken broeden langs meren in Scandinavië, Siberië en de Baltische Staten. Gezien de zoete wateren hier in de winter dicht vriezen, zijn de zaagbekken genoodzaakt in de wintermaanden ergens anders naar toe te trekken. Nederland is met zijn grote meren en rivieren een echt waterland. Niet gek dus dat een aanzienlijk deel van de grote zaagbekken juist ons land kiest om te overwinteren. In de Biesbosch komen alle factoren samen die essentieel zijn voor grote zaagbekken om de winter door te brengen. De Biesbosch ligt dankzij de getijdewerking vol met kreken met daar in altijd stromend water. Deze kreken vormen een leefgebied voor grote aantallen vissen die hier paren, opgroeien of overwinteren. Ook zorgt die zelfde getijdewerking er voor dat er onder alle weersomstandigheden open water te vinden is in het gebied. Dit maakt de Biesbosch tot een rijk gedekte tafel voor visetende watervogels als de grote zaagbek.

Naast voldoende voedsel is ook de rust een essentiële eis voor deze schitterende eenden. Grote zaagbekken zijn extreem schuw en gevoelig voor verstoring. Wanneer de rust meerdere keren verstoord wordt, is de kans groot dat de zaagbekken niet meer terugkeren. Staatsbosbeheer hanteert in de Biesbosch daarom al jaren de winterrust om tienduizenden watervogels de rust te bieden die ze zo nodig hebben. Deze rust gaat in vanaf 1 november, wanneer de grote zaagbek, en andere watervogels uit het hoge noorden, weer arriveren in de Biesbosch. Een uitgebreide uitleg over de winterrust kunt u lezen in dit blogbericht.

Tot en met maart kunnen we deze prachtige eenden nog vinden in de Biesbosch. Wil je liever een keer met de boswachter mee, opzoek naar de grote zaagbek en andere watervogels? Dat kan! Op zaterdag 3 februari 2024 organiseert Staatsbosbeheer een speciale watervogeldag waarin we vanaf een rondvaartschip onder leiding van verschillende boswachters opzoek gaan naar de vele watervogels van de Biesbosch. Ook worden er aan boort lezingen gegeven over de soorten, en waarom je ze juist hier tegen komt. Voor meer informatie, en om te boeken, kun je terecht in deze link.