Willinks Weust, bij velen beter bekend als het natuurgebied bij de Steengroeve van Winterswijk. Een Steengroeve in Nederland zie je niet op elke hoek, de natuur die er voorkomt ook niet. Het een heeft met het ander te maken. Er zit een enorm kalkpakket in de bodem. Die kalklaag zorgt voor unieke omstandigheden waardoor er bijzondere soorten voorkomen. Het is aangewezen als Natura 2000 gebied en er wordt gewerkt aan natuurherstel. Een mooie aanleiding om een kijkje in de keuken te nemen van dit bijzondere stukje Nederland en wat we daar gaan doen.

Een stukje buitenland in de Achterhoek

Natuurgebied Willinks Weust is een bijzondere plek. Dat merk je meteen als je er bent. Onderdeel van het natuurgebied is een voormalige kalksteengroeve. Dat alleen is al een bijzonder gegeven in Nederland en zeker in de Achterhoek. Vanuit het niets kijk je ineens in een diepe kalkgroeve met 240 miljoen jaar geschiedenis. Als ik bij de groeve ben waan ik mij altijd in het buitenland. Daar kan je goed zien wat een enorm kalkpakket hier ondiep in de bodem zit. Dat maakt het natuurgebied dat er achter ligt – Willinks Weust – zo uniek. Doordat de kalk zo ondiep zit zijn er hier bijzonder (kalkrijke)omstandigheden. Daardoor komt er een diversiteit aan soorten voor.

Net als in de vorige blog over N2000 gebied Beekvliet, neem ik jullie mee op een virtuele excursie naar Willinks Weust. Ook dit is een uniek en kwetsbaar gebied, de moeite waard om eens bij stil te staan. En nu de herstelwerkzaamheden van start gaan is dit een mooie gelegenheid.

Natura 2000

Het gebied is aangewezen als Natura 2000 gebied. Onder leiding van provincie Gelderland worden natuurherstelmaatregelen uitgevoerd. Samen met een aantal betrokken partijen waaronder  Staatsbosbeheer. Willinks Weust is een van de natuurpareltjes, wij zijn erg blij met de herstelmaatregelen!

Wie de vorige blog over natuurherstel Beekvliet (klik) heeft gelezen zal misschien overeenkomsten opvallen tussen beide blogs en gebieden. Gaan we hier dan precies hetzelfde doen? Ja en Nee. Hoewel het twee verschillende gebieden en systemen zijn, die om hun eigen aanpak vragen, zijn er op hoofdlijnen ook overeenkomsten. Beide gebieden hebben last van verdroging, verzuring, versnippering en verrijking. En bij beide gaan we werken aan verschralen, vernatten en verbinden. De concrete herstelwerkzaamheden zijn helemaal afgestemd op de lokale omstandigheden per gebied. Dat is maatwerk.

Bijzondere omstandigheden = bijzondere natuur

In mijn vorige blog heb ik er ook bij stil gestaan. Maar het is ook in dit gebied van toepassing en te belangrijk om over te slaan. Om te begrijpen waarom ook dit gebied zo bijzonder is, is het namelijk belangrijk te beseffen dat elke dier- en plantensoort eisen stelt aan de omgeving. De ene soort is kritischer dan de andere. Factoren als bodemtype, voedselarm/rijk, droog/nat zijn zomaar een paar voorbeelden die meespelen in welke plantensoort er groeit en bloeit.

Willinks Weust ligt in een gradiënt van een zandrug naar het dal van de Willinkbeek. Door de oppervlakkige ligging van leem (waarvan een laag is afgezet bovenop het kalkpakket) stagneert ’s winters en in het voorjaar water terwijl het zomers droog is. Niet overal is het leempakket even dik, waardoor er op kleine schaal grote verschillen zijn in omstandigheden (o.a. kalkrijkdom). Daarnaast is er variatie in droog en voedselarm naar natter en voedselrijker. Dat bij elkaar opgeteld maakt het dat gebied een zeer rijke biodiversiteit heeft.

Kaart van de omgeving omstreeks 1900.

Willinks Weust maakte eind 19e eeuw deel uit van een veel groter gebied met “woeste” gronden. Op de kaart hierboven is dat te zien. Veel daarvan is de afgelopen eeuwen ontgonnen, we hebben ingegrepen in de waterhuishouding en het landgebruik is veranderd. Afgelopen eeuw is men ook begonnen met kalkwinning en is de groeve ontstaan. De leemlaag die boven op het kalkpakket ligt was voor de groeve onbruikbaar. Die grond is opgebracht op omliggende percelen.

Willinks Weust zelf bleef gespaard van ontginning. Doordat het omliggende gebied wel is ontgonnen is het nu een klein en geïsoleerd gebied. Dat maakt het kwetsbaar. In heel Nederland heeft de ontginning van deze “woeste gronden” plaatsgevonden. Plant- en diersoorten die zich juist in deze omstandigheden thuis voelen hebben het daardoor lokaal, maar ook landelijk zwaar. Ze zijn kwetsbaar. De natuurherstelmaatregelen zijn er om huidige natuurkwaliteiten te behouden en te herstellen. Daarnaast worden omliggende percelen ingericht, zodat de natuur ook daar de ruimte krijgt zich te ontwikkelen. Met als doel het gebied met het ecosysteem en al haar bijzondere soorten te behouden en weerbaar maken voor de toekomst.

Soortenrijkdom

De huidige pareltjes van het gebied zijn “de Weusten” en het naastgelegen haagbeukenbos. Beiden herbergen een enorme rijkdom aan soorten. Het zijn er te veel om alle bijzondere soorten bij langs te gaan, maar bij deze een greep uit natuuroase Willinks Weust .

Liggend vleugeltjesbloem. Een klein bloemetje waar je zonder een geoefend plantenoog zo aan voorbij loopt.

Slanke Sleutelbloem en bosanemoon kleuren de bosbodem in het voorjaar.

De keizersmantel, een vlindersoort die zelfs helemaal weg is geweest uit Nederland, komt in het gebied voor.

De Oehoe voelt zich hier al een tijdje thuis in de groeve en broeden elk jaar in de groeve. Dit jaar weer 3 jongen!

Blonde zegge, een van de zeggesoorten die het gebied rijk is.

Maar ook benoemenswaardig zijn de jeneverbesstruweel, karwijselie, heelkruid, vlozegge, de kleine ijsvogelvlinder, grote weerschijnvlinder, geelhartje, kamsalamander, rugstreeppad en en en… teveel om allemaal te noemen! Daarnaast goed om te realiseren. We doen de natuurherstel maatregelen niet voor de individuele soorten. Het gaat niet om het beschermen van dat ene plantje of die ene vlinder, het gaat om het in stand houden van het ecosysteem, waar deze soorten onderdeel van uitmaken.

Ook soorten die ogenschijnlijk misschien niet zo bijzonder zijn, zijn ook waardevol. Wist je dat we bijvoorbeeld zaadmateriaal van bomen en struiken uit dit gebied halen voor het opkweken van plantmateriaal, vanwege de genetica.

Wat gaan we doen?

Wat we doen en waarom laat zich ook in dit gebied goed samenvatten met de V’s. Ze zijn in de blog al even voorbij gekomen. We gaan Verschralen, Vernatten en Verbinden dit om Verdroging, Verzuring, Verrijking en Versnippering verder tegen te gaan. Hieronder zal ik toelichten wat dat dan inhoud.

Wat waar gaat gebeuren is op onderstaande kaart te zien. Bij het uploaden in deze blog is de kaart niet meer optimaal leesbaar. Onderaan deze blog staan wat linkjes, waaronder een link naar de laatste nieuwsbrief. Daar is de kaart in volle glorie te bewonderen op pagina 2. De zaagwerkzaamheden en grondwerkzaamheden starten we nu (half september) weer op.

Daar waar grond in het verleden is opgebracht, wordt deze weer afgegraven, tot het oorspronkelijke maaiveld. Op de foto hieronder is het goed te zien. Hier is een proefsleuf gegraven. Daar waar een project collega met zijn voeten staat, die donkere laag, is het oorspronkelijke maaiveld. De rest is er later opgebracht. Die gaan we er nu weer afhalen. De dikte van die laag verschilt, van 20 cm tot een meter. Door terug te gaan naar het oorspronkelijke maaiveld kan ook de oorspronkelijke vegetatie zich hier weer ontwikkelen. Soms zitten er nog zaadbanken in die oude bodemlagen, die als de omstandigheden er weer naar zijn weer kunnen ontkiemen.

Niet overal is grond opgebracht, dan wordt enkel het bovenste (te rijke) laagje van de bodem afgeschraapt, goed te zien op de foto hieronder van een proefstuk.

Vorig jaar is er al een klein populierenbosje gezaagd, die wordt ingeplant met soorten die meer passen bij de lokale omstandigheden. Zodat er een rijk en divers bos kan ontwikkelen. Op sommige plekken zijn vorig jaar al doorgangen gerealiseerd in singels en randen. Om op die manier de open terreinen met elkaar te verbinden. Op een aantal plaatsen gaat dat dit jaar gebeuren. Dat is een precisie klusje. Machines die het werk doen moeten er kunnen werken, maar huidige natuur moet gespaard. Het is als een olifant in een porseleinkast. Daarom is er intensieve begeleiding bij de uitvoering in de kwetsbare delen en zijn er bijvoorbeeld vaste rijroutes. Daarnaast gaan we werken in de bosranden. Dat houdt in dat we de invloed van de bosranden (schaduw en bladinval) op de schraallanden willen beperken en de bosranden meer gevarieerd (en dus interessanter voor insecten) maken. De overgang tussen schraalland en bos wordt daarmee gevarieerder. Als de grondwerkzaamheden en zaagwerkzaamheden zijn afgerond wordt later ook de hydrologie (de waterhuishouding) hersteld (voor veel planten cruciaal!).

Waar gewerkt wordt…

…is rommel. Daar ontkomen we niet aan. Tijdens de werkzaamheden zal het er zo nu en dan wat minder fraai uitzien. Door grondwerkzaamheden zal het er even uit gaan zien als een kale boel. Daarnaast wordt er wat gezaagd in de bosranden en zullen er machines in het terrein zijn. Omliggende paden die voor af-aanvoer worden gebruikt kunnen een tijdje slechter zijn. Maar we doen dit natuurlijk met een doel voor ogen, natuurherstel. Als de werkzaamheden eenmaal klaar zijn zal de natuur het al weer snel overnemen.

Afgesloten voor publiek – Laarzenpad in de toekomst

Vanwege de kwetsbare natuur is het gebied afgesloten voor publiek, met uitzondering van het uitkijkpunt. Tijdens de werkzaamheden blijft dat ook zo. Als alle natuurherstelwerkzaamheden zijn afgerond wordt het gebied wel iets toegankelijker. U kunt dan door een gedeelte van het nieuw ingerichte gebied wandelen op een nog aan te leggen “laarzenpad”. Het wordt geen rondwandeling (daar is en blijft het gebied te klein en kwetsbaar voor). Maar vanaf dit wandelpad kunt u straks zelf meekijken hoe de nieuw ingerichte gebieden zich de komende jaren gaan ontwikkelen. Ik kan in ieder geval niet wachten!

Meer weten?

Op de pagina van Provincie Gelderland is meer informatie over dit gebied te vinden. In de laatste nieuwsbrief kunt u meer lezen over de werkzaamheden die nu van start gaan. Zie de linkjes hieronder voor meer informatie.

Klik HIER voor meer informatie over N2000 gebied Willinks Weust.

Klik HIER voor de laatste nieuwsbrief van provincie Gelderland over dit project.

Klik HIER voor een recente tv uitzending van BuitenGewoon over dit gebied.