In de negentiende eeuw waren er op de Kop van Schouwen nog honderden hectare "elzenmeten", maar vandaag de dag zijn daar nog maar enkele hectares van over. In Westenschouwen zijn ze langs de Kraaijensteinweg nog goed zichtbaar, maar ook langs het fietspad over de Vroongronden kunnen we nog veel van deze typische landschapselementen zien.

Elzenmeten: wat zijn dat?

Elzenmeten zijn  smalle perceeltjes van slechts een paar meter breed en komen vooral voor in het Schouwse landschap en in de omgeving van Ouddorp. Ze liggen op de overgangen van de duinen en de duinpolders. Langs de percelen zijn parallelle greppels gegraven met aan weerzijden een beplanting van elzen. De greppeltjes zijn slechts 40 centimeter diep en de perceeltjes vaak vier meter breed. Soms wat smaller als het er erg vochtig was, soms wat breder.

Cultuurhistorische landshapselementen

Al rond 1350 komen we de term elzenmeten en elzenmusters (takkenbossen) tegen. In een document lezen we dat “Het recht verleend is om in de duinen van Schouwen een vuur te mogen steken ten behoeve van de scheepvaart”. Het is aannemelijk dat dit vuur werd gestookt op één van de hoogste duintoppen in de Zeepeduinen met opgebonden elzenmusters uit de nabije omgeving. Ook in verkoopdocumenten komen we het begrip elzenmeten tegen. Soms werden de percelen verkocht, soms alleen het elzenhout wat op de perceeltjes stond. Van het hout werden musters gemaakt en gebruikt als brandstof voor ovens. Men koos toen voor elzen omdat de boom goed bestand is tegen een variërende waterstand, snel weer uitloopt en groeit na het afhakken, het vee eet geen elzen en het is een goede brandstof.

Onderhoud

Eens in de zeven jaar werden de elzen (zwarte els) gekapt en werden de akkertjes omgeploegd. De elzen werden op kniehoogte afgezaagd. Zo ontstonden er stobben, vergelijkbaar met een knotwilg, alleen dan laag bij de grond. Door het regelmatig uitdiepen van greppeltjes werden de percelen steeds hoger en boller. Op veel plaatsen zijn de greppels volledig dichtgeraakt met humus, maar de bolle vorm van de mêêtjes is nog altijd te onderscheiden.

De meeste elzenmeten van Schouwen liggen tegenwoordig in natuurgebieden. Het onderhouden van deze boomsingels is veel (hand)werk: omzagen, afkorten en afvoeren. Gelukkig neemt team Binnenwerk van Staatsbosbeheer én de werkgroep actief terreinbeheer van de Natuur- en Vogelwacht Schouwen-Duiveland elk jaar een deel van de elzenmeten onder handen, zodat deze cultuurhistorische landschapselementen, die zo kenmerkend zijn voor het Schouwse landschap, behouden blijven.

Afname

Door verbeterde afwatering, de opkomst van de vuurtoren (géén vuur meer stoken), afname van ovens gestookt door hout en ziekte bij koeien (vanwege het eten van elzenpropjes) is het oppervlakte aan elzenmeten op Schouwen erg achteruitgegaan. Alleen al in Haamstede werd in het begin van de twintigste eeuw in een periode van 15 jaar zo’n 150 hectare elzenmeet omgevormd tot weiland, boomgaard of camping. Door de afname van de elzenmeten gingen ook de aantallen marterachtigen, die in de greppels en oude stobben een beschut onderkomen vonden, als ook vogels, achteruit. Het is dan ook van groot belang dat de resterende elzenmeten behouden blijven. Laten we er zûûnig op zijn!

(Bron: H. Dalebout, Zeeuwse Ankers)